Ngũ hành khái niệm cơ bản

Trong lý thuyết triết học Phương Đông, khái niệm Âm Dương và Ngũ hành là hai khái niệm cơ bản nhất để hình thành nên học thuyết. Nếu như Âm Dương là khái niệm biểu hiện tính trạng đối lập và thống nhất của sự vật thì khái niệm Ngũ hành biểu hiện khả năng biến đổi, tương tác chế hóa của sự vật hiện tượng. Khái niệm về ngũ hành có rất nhiều sách viết, nhưng cơ bản chung, các khái niệm đó là:  1. Khái niệm về ngũ hành:  Ngũ hành gồm 5 khái niệm: Thủy, Mộc, Hỏa, Kim, Thổ. Mọi sự vật hiện tượng đều có thể phân loại thành 5 loại trên. Thủy: Vật chất dạng lỏng, hiện tượng mềm dẻo và lưu động. Người ta dùng nước làm đại diện Mộc: Vật chất dạng rắn có sự sinh sôi bị đốt không biến đổi mà "cháy", hiện tượng cứng nhưng sinh sôi. Dùng cây làm đại diện biểu đạt. Hỏa: Vật chất dạng khí và nóng, hiện tượng nóng bốc lên. Dùng lửa làm đại diện. Thổ: Vật chất dạng rắn và tĩnh, hiện tượng ôn hòa, tĩnh. Dùng đất làm đại diện. Kim: Vật chất dạng rắn, có thể nung chảy, hiện tượng rắn và chuyển hóa. Dùng kim loại làm đại diện 2. Khái niệm ngũ hành tương sinh, tương khắc:  Vật chất và hiện tượn luôn vận động và chuyển hóa, để thể hiện đặc tính này, quan hệ của ngũ hành có tương sinh và tương khắc.  a. Ngũ hành tương sinh  Thuỷ sinh Mộc: Nước khởi đầu cho sự sinh sôi. Mộc sinh Hoả: Mộc có khả năng đốt cháy. Hoả sinh Thổ: Sự đốt cháy tạo ra tro tàn. Thổ sinh Kim: Trong tro tàn tiềm chứa khoáng chất Kim sinh Thuỷ: Kim loại nung chảy thành nước b. Ngũ hành tương khắc: Kim khắc Mộc: Cương thắng nhu, Kim có rắn mới thắng được mộc Mộc khắc Thổ: Tụ thắng Tán, cây có thành bụi mới làm kiệt được đất. Thổ khắc Thủy: Thực thắng Hư, đất có vững mới thắng được nước Thủy khắc Hỏa: Chúng thắng Cô, nước có nhiều mới dập được lửa. Hỏa khắc Kim: Tinh thắng Kiên, lửa có nóng mới nung chảy được kim loại. 3. Bảng phân chia một số thuộc tính theo ngũ hành (theo wikipedia)  Ngũ hành Mộc Hỏa Thổ Kim Thủy Số Hà Đồ 3 2 5 4 1 Cửu Cung 3,4 9 5,8,2 7,6 1 Thời gian trong ngày Rạng sáng Giữa trưa Chiều Tối Nửa đêm Giai đoạn Sinh Dương cực Hoàn chỉnh Dương cực Âm-Dương cân bằng Sinh Âm cực Hoàn chỉnh Âm cực Năng lượng Nảy sinh Mở rộng Cân bằng Thu nhỏ Bảo tồn Bốn phương Đông Nam Trung tâm Tây Bắc Bốn mùa Xuân Hạ Chuyển mùa (mỗi 3 tháng) Thu Đông Thời tiết Gió (ấm) Nóng Ẩm Mát (sương) Lạnh Màu sắc Xanh Lục Đỏ Vàng Trắng (Da Cam) Đen (Xanh lam) Thế đất Dài Nhọn Vuông Tròn Ngoằn ngèo Trạng thái Sinh Trưởng Hóa Thâu Tàn Vật biểu Thanh Long Chu Tước Kỳ Lân Bạch Hổ Huyền Vũ Mùi vị Chua Cay Ngọt Mặn Đắng Cơ thể Gân Mạch Thịt Da lông Xương Ngũ tạng Can (gan) Tâm (tim) Tỳ Phế (phổi) Thận Lục phủ Đởm (mật) Tiểu trường (ruột non) Vị (dạ dày) Đại trường (ruột già) Bàng quang Ngũ khiếu Mắt Lưỡi Miệng Mũi Tai Ngũ tân Bùn Mồ hôi Nước dãi Nước mắt Nước miếng Ngũ đức Nhân Lễ Tín Nghĩa Trí Xúc cảm Giận Mừng Lo Buồn Sợ Giọng Ca Cười Khóc Nói (la, hét, hô) Rên Thú nuôi Chó Dê/Cừu Gia súc nói chung Gà Heo Hoa quả Mận Mơ Táo/Chà là Đào Hạt dẻ Ngũ cốc Lúa mì Đậu Gạo Ngô Hạt kê Thập can Giáp, Ất Bính, Đinh Mậu, Kỷ Canh, Tân Nhâm, Quý Thập nhị chi Dần, Mão Tỵ, Ngọ Thìn, Tuất, Sửu, Mùi Thân, Dậu Tí, Hợi Âm nhạc Mi Son Đô Rê La Thiên văn Mộc Tinh Hỏa Tinh Thổ Tinh Kim Tinh Thủy Tinh Bát quái ¹ Tốn, Chấn Ly Khôn, Cấn Càn, Đoài Khảm