Tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki

“Tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki”

Nguyễn Thuý Loan,  lớp ĐH3C2

GVHD: Ths Phùng Hoài Ngọc

Ngày 19 tháng 4 năm 2006

MỤC LỤC

Tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số
                     truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki
Trang                                                                                                                                 

Phần mở đầu

1. Lí do chọn đề tài……………………………………………………1
2. Mục đích nghiên cứu……………………………………………….2
3. Lịch sử vấn đề…………………………………………………………2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu…………………………………..4
5. Đóng góp của đề tài………………………………………………..5
6. Phương pháp nghiên cứu……………………………………….….6
7. Dàn ý của khoá  luận……………   ……….6

Phần nội dung

Chương 1: Bức tranh văn học Nga thế kỉ XIX và nhà văn Macxim Gorki
1. Bức tranh văn học Nga thế kỉ  XIX – quá trình
phát triển từ “con người thừa” đến “con người dưới đáy”…………………..8
1.1. Puskin, người khởi xướng nền văn học hiện thực Nga
  với hình tượng nhân vật “con người thừa”…………… ……………9
1.2. Liev Tolstoi – người kế thừa xuất sắc chủ nghĩa hiện thực của Puskin…………………………………………….15
1.3. Anton Sekhov và nhân vật “con người bé nhỏ”………………25
2. Nhà văn Macxim Gorki………………………………………………………29
2.1. Vài nét về cuộc đời và sáng tác……………………………………29
  2.1.1. Vài nét về cuộc đời……………………………………………..29
  2.1.2. Sáng tác……………………………………………………33
2.2. Giới thiệu truyện ngắn của Macxim Gorki………………….35
  2.2.1. Truyện ngắn hiện thực………………………………….35
  2.2.2. Truyện ngắn lãng mạn………………………………….42
2.3. Sơ lược về những hình tượng nhân vật chủ yếu
 trong truyện ngắn của Macxim Gorki………………………….45
Chương 2: Hình tượng nhân vật “con người dưới đáy”
1. Sự sa đoạ, tội lỗi trong những cảnh đời cùng khổ tối tăm……………..46
2. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật “con người dưới đáy” ………….51
     2.1. Lòng khát khao về cuộc sống mới, tốt đẹp…………………………51
     2.2. Cố gắng giữ nhân phẩm của mình……………………………….53
3. Những thể hiện phẩm của ý thức đấu tranh……………………………….57
      3.1. Ý thức tự do………………………………………………………….58
      3.2. Ý thức phản kháng………………………………………………….58
4. Hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” và sự sáng tạo
nghệ thuật độc đáo của nhà văn Macxim Gorki……………………………………66
4.1. So với các nhà văn Tây Âu…………………………………..…66
4.1.1. Charles Dickens (1812-1870)…………………………………66
4.1.2. Honore De Balzac……………………………………………..67
4.2. So với các nhà văn Nga………………………………………….69
Phần kết luận

 MỞ ĐẦU

1. 1.      Lý do chọn đề tài

Văn học Nga mặc dù phát triển chậm (so với văn học châu Á, châu Âu) nhưng sự phát triển đột biến của nó ở thế kỷ XIX đã làm cho mọi người phải kinh ngạc và cảm phục. Văn học Nga thế kỉ XIX không chỉ gây được tiếng vang mạnh mẽ bởi các các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng thế giới như Puskin, Lermontov, Gogol, Gonsarov, Dostoievski, Turgeniev, Niecrasov, Tolstoi, Sekhov…mà nó còn       đem đến sự kinh ngạc cho mọi người bởi các nhà phê bình và mỹ học dân chủ lỗi lạc như Gersen, Bielinski, Sernưsevski, Dobroliubov…
Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX nền văn học Nga dừơng như đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử của nó. Và một làn gió mới thổi vào văn đàn Nga mang đến một tiếng nói mới gây xôn xao dư luận. Đó là hàng loạt sáng tác đầu tay của nhà văn trẻ Macxim Gorki. Những truyện ngắn đầu tay của  ông có thể chia làm hai nhóm: nhóm truyện ngắn hiện thực và nhóm truyện ngắn lãng mạn. Ở  đề tài này chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu nhóm truyện ngắn hiện thực, cụ thể đó là những truyện ngắn: Lão Arkhip và bé Lionka, Kẻ phá bĩnh, Hai mươi sáu anh chàng và một cô gái, Người bạn đường của tôi, Tsencasơ, Vợ chồng Orlôp, Emelian Pilai…Để viết nên những truyện này, Gorki đã lấy ngay chất liệu từ cuộc đời mình và những người bạn đồng hành trong cuộc sống cùng khổ của mình. Hơn nữa, ông cũng đã kế thừa một cách sáng tạo những tinh hoa của văn học trước đó. Ngoài ra ông cũng đáp ứng những yêu cầu của thời đại mà sáng tác nên những truyện đó.
Trong những tác phẩm trên, Gorki đã đề cập đến sự sa đoạ và tội lỗi của những con người cùng khổ, “con người dưới đáy”. Nhưng mục đích chính của ông là đi sâu khám phá sự chuyển biến ý thức của những con người này trước cảnh nước Nga “nửa thức nửa ngủ”. Đó là những biểu hiện của ý thức đấu tranh cách mạng của quần chúng đang chuyển mình để chống lại chế độ tư bản – phong kiến Nga hoàng. Gorki viết: “Ước mơ – việc đó chưa có nghĩa là sống. Cần những chiến công, những chiến công! Cần những lời vang lên như tiếng chuông náo động, lay chuyển tất cả, thúc đẩy băng lên phía trước...” [ 3, 514 ]. Ông muốn “đá tung” tất cả trái đất và ngay cả chính mình để cho tất cả mọi vật “xoay như một cơn gió lốc mừng vui trong điệu múa của những con người yêu nhau say đắm, những con người đang yêu cuộc sống này, cuộc sống mở đầu cho một cuộc sống khác đầy tươi đẹp, phấn khởi và ngay thật…”
Từ những điều nêu trên, chúng tôi cảm nhận rằng tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki là một vấn đề rất thú vị.
Chúng tôi muốn đi sâu khám phá để có những hiểu biết đúng đắn về các giá trị độc đáo trong những tác phẩm của Gorki. Để từ đó, chúng tôi có cách đánh giá giá trị của tác phẩm một cách toàn diện, có cơ sở và cũng đánh giá được tài năng của nhà văn Macxim Gorki. Hy vọng rằng đề tài này sẽ giúp cho bạn đọc phần nào tiếp cận những tác phẩm hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki dễ dàng hơn và trọn vẹn hơn.

1. 2.      Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu đề tài “tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của Macxim Gorki” chúng tôi hướng vào những mục tiêu sau:
- Hiểu được bút pháp nghệ thuật mà Gorki sử dụng trong việc xây dựng hình tượng nhân vật “con người dưới đáy”.
- Khám phá được tài năng văn chương của Gorki trong việc xây dựng hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” để thấy được nét sáng tạo trong văn chương của ông.
- Phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu văn học Nga trong nhà trường.
3. Lịch sử vấn đề
Hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” dù chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách đầy đủ và có hệ thống, nhưng do đây là một phương diện liên quan đến mọi yếu tố nội dung cũng như hình thức của các tác phẩm nên có thể từ những nghiên cứu trước đây về các truyện của Macxim Gorki mà chọn lựa những kiến giải liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc nghiên cứu đề tài đã chọn. Sau đây chúng tôi hệ thống lại một số ý kiến tiêu biểu:
3.1. Những công trình nghiên cứu ở Nga
Ngay từ khi ra đời, truyện ngắn của Gorki đã làm xôn xao dư luận. Những tác phẩm của ông đựơc nhiều độc giả đón nhận như một hiện tượng kì lạ, một tính hiệu mới trong bầu trời ảm đạm của văn học Nga hồi ấy. Năm 1892, tờ báo Kapkaz xuất bản ở Tiflit đăng truyện Makar Tsudar và sau đó các báo lần lượt đăng những truyện: Emelian Pilai, Lão Arkhip và bé Lionka, Tsencasơ…Đến khi hai tập bút kí và truyện ngắn (gồm hai mươi tác phẩm) của ông ra mắt độc giả thì các nhà phê bình phải thừa nhận ông là một tài năng độc đáo. Nhờ hai tập sách này mà tên tuổi Gorki lừng lẫy khắp nước Nga. Nếu như năm 1897 trên báo chí chỉ có 10 bài phê bình nói về các tác phẩm của ông thì năm 1899 đã có 45 bài, năm 1900 có 160 bài và năm 1901 con số ấy lên đến gần 300. Tên tuổi của Gorki đã nhanh chóng vang xa và được đặt ngang hàng với những tên tuổi chói lọi của nền văn học hiện thực Nga như: Liev Tolstoi, Đoxtoiepxki, Sekhov.
Nhà văn nổi tiếng lúc bấy giờ là Kôsôlenkô, người thầy văn học đầu tiên của Gorki, sau khi đọc những truyện ngắn của Gorki đã nhận xét: “Truyện của anh lạ lùng thế nào ấy! Đây là chủ nghĩa lãng mạn mà chủ nghĩa lãng mạn thì đã chết từ lâu rồi! Anh là nhà văn hiện thực chứ không phải lãng mạn, anh là nhà văn hiện thực!”. Nhưng rồi sau khi đọc truyện Tsencasơ, ông khen ngợi: “Anh biết xây dựng tính cách nhân vật của anh, nó nói năng hành động là do chính nó, tôi đã nói anh là nhà văn hiện thực mà!”. Suy nghĩ thêm một lát, ông nói tiếp: “nhưng đồng thời anh cũng là nhà văn lãng mạn“.
Henry Bacbusse, nhà văn lớn của nước Pháp khẳng định: “Ảnh hưởng của Macxim Gorki đối với các nhân vật trẻ, hoạ sĩ và nghệ sĩ chúng ta thật lớn lao. Macxim Gorki là ngọn đuốc vĩ đại, người mở những con đường văn học mới cho toàn thế giới và những nhà hành động văn học sẽ đi theo” [ 6, 42 ].
Việc nghiên cứu các tác phẩm đầu tay của Gorki ngày càng được nhiều người chú ý. Các bài viết đã đi đến chỗ thống nhất và khẳng định những thành tựu của các tác phẩm này ở các mặt:
+ Nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo: Ông hướng đến các hình tượng nhân vật có nhân cách lớn, bản lĩnh lớn, giàu tính lãng mạn, anh hùng (truyện lãng mạn), và khắc hoạ sinh động thế giới nhân vật của những người phiêu dạt, du thủ du thực, hành khất, trộm cắp (truyện hiện thực).
+ Phương pháp sáng tác mới mẻ – vừa hiện thực vừa lãng mạn: Gorki, người thật sự đóng vai trò khép lại nền văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX và mở ra một nền văn học Nga mới với phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa.
+ Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ: Ngôn ngữ giàu tính triết lí dân gian pha lẫn tính tri thức. Ngôn ngữ của các nhân vật không chỉ là phương tiện giao tiếp tự bộc lộ tính cách mà còn bộc lộ bản chất xã hội – giai cấp của họ. Có thể nhận định rằng: Đến Gorki thì quần chúng nhân dân có tiếng nói thật sự của mình.
Do trình độ có hạn, lại không được trực tiếp tiếp xúc với bản gốc nên việc trích dẫn tài liệu chúng tôi không có điều kiện trích dẫn đầy đủ.
3.2. Những công trình nghiên cứu ở Việt Nam
Ở ViệtNam, tác phẩm của M.Gorki cũng được nhiều người quan tâm, đi sâu tìm hiểu. Nhiều công trình nghiên cứu về truyện (gồm truyện ngắn và tiểu thuyết) của Gorki đã hoàn thành. Do không có điều kiện để đọc toàn bộ tất cả các bài nghiên cứu khẳng định giá trị nghệ thuật trong truyện của M.Gorki, chúng tôi chỉ xin nêu một số công trình cụ thể đó là:
+ Lịch sử văn học Nga – Đỗ Hồng Chung, Nguyễn Hải Hà…,Nxb GD,                                                                                                                    1997
+ Lịch sử văn học Nga thế kỉ XIX –  Nguyễn Hải Hà, Đỗ Xuân Hà, Nguyễn Ngọc Ảnh, Nxb GD
+  Lịch sử văn học Xô viết – Melich Nubarov (dịch), Nxb GD, 1978
+ Lịch sử văn học Xô viết – Hoàng Ngọc Hiến, Nguyễn Kim Đính, Huy Liên, tập 1,2, Nxb ĐH & THCN, 1982
+  Văn học Xô viết những năm gần đây – Hoàng Ngọc Hiến (soạn),  Nxb GD, 1989
+ Giáo trình văn học Nga – Phùng Hoài Ngọc (Đại học An Giang, năm 2003 – Lưu hành nội bộ )
Đây là những công trình nghiên cứu về nền văn học Nga thế kỉ XIX và XX. Trước nay, chúng tôi chưa thấy công trình nào chuyên đi sâu nghiên cứu phương diện hình tượng nhân vật “con người dưới đáy”.
Với tinh thần học tập không ngừng, chúng tôi sẽ kế thừa tiếp thu những ý kiến bổ ích từ các bài nghiên cứu của những người đi trước để đi sâu tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của M.Gorki một cách cụ thể, có hệ thống theo một quan điểm mới.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu chính là hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của M.Gorki.
4.2. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này, chúng tôi không có điều kiện tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong toàn bộ truyện ngắn hiện thực của M.Gorki, mà chúng tôi chỉ đi vào tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong bảy truyện ngắn của M.Gorki, đó là: Lão Arkhip và bé Lionka, Kẻ phá bĩnh, Hai mươi sáu anh chàng và một cô gái, Người bạn đường của tôi, Tsencasơ, Vợ chồng Orlôp, Emelian Pilai. Đây là những truyện ngắn tiêu biểu, quen thuộc ở ViệtNam và là những truyện thể hiện tập trung nhất phong cách sáng tác của Gorki.
5. Đóng góp của đề tài
Sáng tác của Gorki đã được nhiều độc giả quan tâm, đón nhận, đặc biệt là những truyện ngắn hiện thực của ông. Số lượng tài liệu nghiên cứu về những tác phẩm của Gorki cũng khá nhiều và phổ biến. Song tài liệu nghiên cứu về bảy truyện ngắn hiện thực Lão Arkhip và bé Lionka, Kẻ phá bĩnh, Hai mươi sáu anh chàng và một cô gái, Người bạn đường của tôi, Tsencasơ, Vợ chồng Orlôp, Emelian Pilai, thì rất ít. Do đó, đến với đề tài đã chọn chúng tôi mong muốn đóng góp một tiếng nói riêng và bổ ích trong việc tìm hiểu một số truyện ngắn hiện thực giai đoạn đầu của Gorki.
Qua việc nghiên cứu đề tài này, chúng tôi có dịp hiểu thêm sự độc đáo của văn học Nga, thấy được màu sắc riêng của nền văn học mà thế giới từng phải thán phục này. Đồng thời, chúng tôi còn hiểu được mối liên hệ khắng khít giữa các nền văn học của các nước trên thế giới, trong đó có mối quan hệ giữa hai nền văn học Nga – Việt. Từ đó chúng tôi có điều kiện học hỏi được những tinh hoa văn hoá tiên tiến của nhân loại, có dịp vun đắp cho mình những tri thức mới, tiến bộ để có những sáng tạo đóng góp hữu ích cho nền văn học nước nhà. Góp phần để nền văn học nước nhà phát triển đa dạng và phong phú hơn.
Cái tên Macxim Gorki rất quen thuộc đối với mỗi người ViệtNam. Nhiều nhà văn nước ta cũng đã học tập ít nhiều ở ông, một trong số đó là nhà văn Nguyên Hồng. Mặc dù những tác phẩm của Gorki rất nổi tiếng và được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, song bảy truyện ngắn trên của ông vẫn còn xa lạ với ít nhiều độc giả. Trong đó có học sinh phổ thông. Chúng tôi hi vọng rằng đề tài này sẽ giúp cho bạn đọc dễ dàng làm quen, tìm hiểu truyện ngắn hiện thực của M.Gorki. Giúp bạn đọc thấy được nghệ thuật độc đáo mới lạ, trẻ trung và đầy lạc quan của nhà văn trẻ M.Gorki. Từ đó giúp con người biết được những cái hay, cái đẹp, cái tinh tuý của văn học Nga và trân trọng những nét đẹp đó. Thấy được những khám phá nghệ thuật, những quan điểm mỹ học của Gorki thật bổ ích đối với chúng ta trong công cuộc xây dựng một nền văn hoá có nội dung xã hội chủ nghĩa và tính chất dân tộc, trong cuộc đấu tranh với kẻ thù trên mặt trận tư tưởng văn hoá. Đồng thời, nó còn bồi bổ cho con người tinh thần lạc quan cách mạng, lập trường vô sản vững vàng, biết khẳng định mình trong công cuộc xây dựng, đổi mới và phát triển đất nước hôm nay.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp hệ thống
Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã chọn bảy truyện ngắn hiện thực khác nhau trong tuyển tập truyện ngắn của Gorki. Do đó, để việc nghiên cứu được thuận lợi, chúng tôi đã chọn phương pháp hệ thống. Phương pháp này giúp chúng tôi hiểu bao quát các tác phẩm một cách dễ dàng để thấy được sự gắn kết của chúng, đồng thời cũng thấy được mối liên hệ giữa các nhân vật.
6.2.  Phương pháp liệt kê
Chúng tôi tiến hành liệt kê, ghi lại những dẫn chứng cần thiết trong các bản dịch và nhiều tài liệu khác có liên quan để dẫn chứng phù hợp với từng đề mục của khoá luận.
6.3  Phương pháp phân tích tổng hợp
Chúng tôi tiến hành phân tích các dẫn chứng nhằm làm nổi bật các luận điểm cần triển khai. Sau đó thâu tóm, khái quát chúng lại.
6.4  Phương pháp so sánh
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi có so sánh một số vấn đề của đề tài với các vấn đề trong một số tác phẩm của các nhà văn Tây Âu và Nga.
       7. Dàn ý của khoá luận
Đề tài: Tìm hiểu hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” trong một số truyện ngắn hiện thực tiêu biểu của M.Gorki.
PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Lịch sử vấn đề
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5. Đóng góp của khóa luận
6. Phương pháp nghiên cứu
7. Dàn ý của khóa luận

PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: Bức tranh văn học Nga thế kỉ XIX và nhà văn M.Gorki
1. Bức tranh văn học Nga thế kỉ XIX – quá trình phát triển từ “con người thừa” đến “con người dưới đáy”
1.1. Puskin, người khởi xướng nền văn học hiện thực Nga với hình tượng nhân vật “con người thừa”
1.2. Liev Tolstoi – người kế thừa xuất sắc chủ nghĩa hiện thực của Puskin
1.3. Anton Sekhov và nhân vật “con người bé nhỏ”
2.  Nhà văn Macxim Gorki
2.1. Vài nét về cuộc đời và sang tác
2.1.1. Cuộc đời
2.1.2. Sáng tác
2.2. Truyện ngắn của Macxim Gorki
2.2.1. Truyện ngắn hiện thực
2.2.2. Truyện ngắn lãng mạn
2.3. Sơ lược về những hình tượng nhân vật chủ yếu trong truyện ngắn của Macxim Gorki
Chương 2: Hình tượng nhân vật “con người dưới đáy”
1.  Sự sa đọa, tội lỗi trong những cảnh đời cùng khổ tối tăm
2.  Những thể hiện phẩm chất tốt đẹp của nhân vật “con người dưới đáy”
2.1. Lòng khát khao về cộc sống mới, tốt đẹp
2.2. Cố gắng giữ nhân phẩm của mình
3.  Những thể hiện của ý thức đấu tranh
3.1. Ý thức tự do
3.2. Ý thức phản kháng
4.  Hình tượng nhân vật “con người dưới đáy” và sự sang tạo nghệ thuật độc đáo của M.Gorki
4.1. So với các nhà văn Tây Âu
4.1.1. Charles Dickens
4.1.2. Honore De Balzac
4.2. So với các nhà văn Nga
PHẦN KẾT LUẬN