Kant mô tả sự đam mê như là “khối u ung thư nan y đối với lý tính thuần túy thực hành”, là cái “tiền giả định một châm ngôn của chủ thể, đó là hành động dựa theo một mục đích được ấn định… bởi xu hướng” (A §181). Trong RL và A, Kant trình bày một phả hệ của những kích động, cho thấy những đam mê hình thành như thế nào. Kant bắt đầu với thiên hướng (t.Đức: Hang) nghiên về một sự thích thú đặc thù được dẫn dắt bởi bản năng (RL tr. 28, tr. 24), là cái “đi trước sự hình dung về đối tượng của nó” (A §80); khi thiên hướng ấy được nuông chiều thì nó “gợi lên trong chủ thể một xu hướng đến với nó.” (RL tr. 28, tr. 29). Sự đam mê theo sau sự phát triển của một xu hướng như là từ bỏ “sự làm chủ bản thân” (ibid.) và nâng cao đối tượng của xu hướng lên cương vị là đối tượng của một châm ngôn của ý chí. Những đam mê, do đó, được phân biệt với những kích động, là những cái được khuấy động lên và tàn lụi đi một cách nhanh chóng, bởi lẽ những đam mê là “những xu hướng kéo dài” mà trên đó tâm thức hình thành nên những nguyên tắc. Khi đối tượng của một đam mê đi ngược với quy luật [luân lý] thì việc chấp nhận nó thành một châm ngôn cho ý chí là [hành vi] xấu, và kết quả là thói hư tật xấu. Trong A, Kant phân biệt rõ hơn những đam mê bẩm sinh của “xu hướng tự nhiên” với những đam mê được sở đắc “nảy sinh từ nền văn hóa của nhân loại”. Cái trước gồm “những đam mê cháy bỏng” đối với sự tự do và tình dục, trong khi cái sau bao gồm những “đam mê lạnh lùng” như là: tham vọng, thèm khát quyền lực và tham lam (A §81).
Trần Thị Ngân Hà dịch
Nguồn: Howard Caygill. 1995. A Kant Dictionary. Malden: Blackwell Publishing.
Các chữ viết tắt tên tác phẩm của Kant:
- A: Anthropology from a Pragmatic Point of View / Nhân loại học dưới giác độ thực tiễn (1789)
- RL: Religion within the Limits of Reason Alone / Tôn giáo trong giới hạn của lý tính đơn thuần (1793)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
