Gốc tích bánh chưng và bánh dầy

Gốc tích bánh chưng và bánh dầy Nguyễn Đổng Chi

Ngày đó vua Hùng trị vì đất nước. Vua tuổi đã già, ngồi trên ngai vàng đằng đẵng đã bao nhiêu năm. Thấy sức khỏe của mình ngày một suy, vua có ý định chọn người nối ngôi. Các bà vợ của vua đã sinh được cả thảy hai mươi hai người con trai. Họ đã đều khôn lớn cả. Vua nghĩ :- " Kể về tài cũng có nhiều đứa trội. Nhưng chính vì thế mà cần phải lựa chọn cẩn thận. Nhất là phải làm thế nào cho chúng nó không tranh giành nhau ". Đây là điều vua thường bận tâm nhất. Cuối cùng nhờ có viên quan hầu mách ý kiến, vua mới quyết định mở một cuộc thi để căn cứ vào đó mà kén chọn.

Vua Hùng bèn cho hội họp tất cả các hoàng tử lại. Khi họ đã về đông đủ, vua bảo:

- Cha biết mình gần đất xa trời. Cha muốn truyền ngôi cho một trong các con. Bây giờ mỗi con cố kiếm hoặc làm một món ăn lạ để cúng tổ tiên. Ai có món ăn vừa ý ta thì ta sẽ chọn người đó.

Nghe vua cha tuyên bố thế, bọn hoàng tử thi nhau cho người đi khắp mọi nơi để tìm tòi thức ăn quí. Họ lần mò thôi thì trên ngàn dưới bể không sót nơi nào. Bất kỳ thứ gì nghe nói là ngon và lạ họ đều cố tìm cho bằng được.

Trong số hai mươi hai hoàng tử có Liêu là hoàng tử thứ mười tám. Vì thuở nhỏ mồ côi mẹ nên Liêu sống nhiều ngày cô đơn. Trong khi các hoàng tử khác chạy vạy tìm vật lạ, thì Liêu mằm khểnh ở nhà. Chả có ai giúp đỡ chàng trong việc này. Chỉ còn ba ngày nữa là đến kỳ thi mà Liêu vẫn chưa có gì. Đêm ấy Liêu nằm gác tay lên trán nhớ lại tất cả những bữa ăn ngon xưa nay chàng đã từng được dự. Liêu suy nghĩ mãi và ngủ quên lúc nào không biết. Liêu mơ mơ màng màng thấy mình cùng với hai mươi mốt anh em khác đang làm bánh thi. Mỗi người có một gian nhà nhỏ mà vua cha đã sai làm sẵn ở đám hội. Liêu chưa biết nên bắt đầu bằng việc gì thì bỗng có một vị nữ thần tự trên trời bay xuống giúp chàng làm bánh. Nữ thần bảo:

- " To lớn trong thiên hạ không gì bằng trời đất, của quý báu nhất trần gian không gì bằng gạo. Ta đừng làm nhiều, chỉ hai thứ bánh có ý nghĩa là đủ. Hãy nhặt hộ cho tôi chỗ nếp này, rồi đi kiếm cho tôi một ít đậu ". Tự nhiên Liêu thấy thần lần lượt lấy ra những tầu lá rộng và xanh. Thần vừa gói vừa giảng giải: - " Bánh này tượng đất. Đất có cây cỏ đồng ruộng núi rừng thì màu phải xanh xanh, hình phải vuông vắn. Trong bánh phải bỏ thịt, bỏ đỗ để lấy ý nghĩa đất chở cầm thú, cỏ cây... Rồi đem thứ nếp thơm đổ lên cho dẻo giã ra làm thứ bánh tượng trời: màu phải trắng, hình phải tròn và khum khum như vòm trời..."

Tỉnh dậy, Liêu bắt đầu làm bánh y như trong giấc mộng.

*
* *

Ngày các hoàng tử đưa các món ăn về dự thi là một ngày náo nhiệt nhất ở Phong Châu. Người đông nghìn nghịt. Nhân dân mọi miền đều náo nức về dự một cái Tết tưng bừng ít có: mở đầu bằng một cuộc thi các món ăn và kết thúc bằng lễ đăng quang của vua mới.

Đúng vào lúc mặt trời mọc thì vua Hùng đi kiệu đến làm lễ gia tiên. Chiên trống cờ quạt làm rộn cả tai mắt mọi người. Tất cả đều trông chờ lúc các vị giám khảo xét nhận giá trị các món ăn.

Nhưng tất cả những món " nem công, chả phượng, tay gấu, gan tê " v.v... của các hoàng tử đều không bằng hai thứ bánh quê mùa của Liêu. Khi mọi người nhìn thấy cỗ chàng, thoạt tiên số đông trong đó bĩu môi, vẻ chê bai hiện ở ra nét mặt. Nhưng sau khi nếm xong, họ đều gật gù tán thưởng. Ông Lạc tướng xoa tay: - " Đây là một thứ hương vị khác thường làm nên từ những cái tầm thường ". Sau khi đã nếm được vài miếng, vua Hùng rất lấy làm ngạc nhiên và vua đã lật lên lật xuống ngắm nghía kỹ càng những tấm bánh khác chưa bóc. Vua cho đòi Liêu lên điện, hỏi cách thức làm bánh thế nào. Hoàng tử cứ thực tâu lên, không quên nhắc đến giấc mộng lạ của mình.

Quá trưa hôm ấy, vua Hùng trịnh trọng tuyên bố với các con: Hoàng tử thứ mười tám được giải nhất và sẽ được truyền ngôi. Vua cầm hai thứ bánh giơ lên cho mọi người xem và nói rõ cái cớ khiến cho mình chọn nó đứng đầu các thứ cỗ. Đại ý vua nói:

- Nó chẳng những ngon và quý mà còn mang nhiều ý nghĩa đặc biệt: nó bày tỏ lòng hiếu thảo của người con, tôn cha mẹ như trời đất; nó chứa đầy một tấm tình quê hương ruộng đồng. Nó rất dễ làm vì làm bằng những hạt ngọc quý nhất trong những hạt ngọc của Trời Đất, nhưng mà những hạt ngọc ấy mọi người đều làm ra được. Phải là người có tài mới nghĩ ra được loại bánh đó...

Từ đó thành tục lệ, hàng năm cứ đến ngày Tết, mọi người đều làm hai thứ bánh đó mà họ gọi là bánh chưng bánh dầy để thờ cúng gia tiên. Hoàng tử Liêu sau được làm vua, mang hiệu là Tiết Liêu vương, tức là Hùng vương thứ bảy. Lần đó có nhiều hoàng tử hỏng thi sinh ra ganh ghét, ác cảm với Lang Liêu. Cho nên sau khi vua cha mất, người nào người nấy giữ chịt lấy đấy của mình. Họ làm hàng rào gỗ xung quanh vùng mình ở để làm kế cố thủ, có ý tranh nhau với Tiết Liêu vương (1).

"Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam"
Nguyễn Đổng Chi
NXB KHXH - Hà Nội 1972

----------
(1) Theo Lĩnh nam chích quái