PHƯƠNG LỰU

Vài nét về Phương Lựu

(Toquoc)- Có lẽ còn ít người biết rằng, hồi mới cầm bút, tham gia viết giáo trình, viết tiểu luận đăng báo về văn học hiện đại Trung Quốc, từ đầu những năm 60 thế kỷ trước, Phương Lựu từng ký một bút danh khác lấy từ tên thật của ông: Bùi Văn Ba.

Phương Lựu tên thật là Bùi Văn Ba, sinh năm 1936, quê quán: Tư Nghĩa, Quảng Ngãi. Tính từ cuốn sách đầu tiên ký tên Phương Lựu: Lỗ Tấn, nhà lý luận văn học, 1977, cho đến hơn 30 năm sau đó, ông đã cho in 20 đầu sách đứng tên riêng.

Từ năm 1965, theo sự phân công mới, ông chuyển sang giảng dạy bộ môn Lý luận Văn học. Từ đây trở đi, song song với hoạt động giảng dạy và đào tạo trên lĩnh vực lý luận văn học bậc Đại học, ông tăng cường tích lũy kiến thức và nâng cao trình độ bằng cách tự học. Ông là người đầu tiên và duy nhất ở trong nước bảo vệ thành công Luận văn tiến sĩ khoa học về Lý luận văn học vào năm 1994.

Với con số ngót 300 bài báo khoa học đã công bố và hơn 50 đầu sách (in riêng và in chung) có thể thấy các tác phẩm của Phương Lựu tập trung vào ba khu vực chính:

Các sách chuyên đề về tác gia lý luận văn học hoặc các vấn đề, các lĩnh vực chuyên ngành của lý luận văn học; các giáo trình lý luận văn học; các bài viết, tập sách tiểu luận - phê bình.

Trong khu vực sách chuyên đề, Phương Lựu đã cho in tính đến nay được 12 cuốn. Các chuyên đề khoa học của Phương Lựu tập trung vào các vấn đề thuộc lý luận khái quát và lý luận lịch sử, bao quát thực tiễn lý luận văn học trong nước và nước ngoài (phương Đông cũng như của phương Tây...) thuộc các thời kỳ lịch sử từ cổ đại đến cận đại rồi đương đại.

Từ việc nghiên cứu các quan niệm văn chương cổ Việt Nam, tinh hoa lý luận văn học cổ điển Trung Quốc, các trường phái lý luận - phê bình văn học phương Tây thế kỷ XX, soát xét lại nửa thế kỷ tiếp nhận lý luận hiện thực xã hội chủ nghĩa ở ta, tìm hiểu đặc sắc của nguyên lý về tính dân tộc trong văn chương, về văn học so sánh, thi pháp học so sánh, tiếp nhận văn học và phương pháp luận nghiên cứu văn học ... các khía cạnh lý luận được mở ra từ những chuyên đề của Phương Lựu đã cho thấy nền tảng căn bản của tư tưởng học thuật Phương Lựu. Theo ông, các nguồn mạch của lý luận văn học cần phải được nhận rõ, tiếp thu những mặt khả thủ của những nguồn mạch này và tìm cách vận dụng, phát triển, sáng tạo chúng, góp phần vào giải quyết các vấn đề đặt ra từ thực tiễn văn học hôm nay.

Mặc dù chất lượng khoa học giữa các chuyên đề là không đồng đều, nhưng tập hợp 12 chuyên đề nói trên của Phương Lựu đã chứng tỏ đóng góp tích cực của nó. Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ năm 2000 dành cho các chuyên đề này đã khẳng định điều đó.

Khu vực sách giáo trình lý luận văn học do Phương Lựu chủ biên cũng là một lĩnh vực nổi trội.

Có thể nhận thấy, qua hai bộ giáo trình Lý luận Văn học (1986-1988; 2002-2006 với khoảng cách thời gian trước sau là 20 năm), trong tư cách chủ biên, Phương Lựu và các cộng sự của ông, từng bước một đã minh chứng những nỗ lực cách tân kiến văn lý luận từ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, một trung tâm đào tạo Đại học lớn ở Việt Nam để cố gắng hòa nhập với cao trào đổi mới tư duy của khoa học văn học.

Song song với việc biên soạn sách chuyên đề và sách giáo trình lý luận văn học, Phương Lựu cũng dành thời gian viết các bài báo khoa học. Từ ngót 300 bài báo in rải rác trên các báo và tạp chí chuyên ngành, Phương Lựu đã lần lượt tuyển chọn các bài của mình vào năm tập tiểu luận phê bình:

Trên đà đổi mới văn hóa,văn nghệ(1994); Văn hóa, văn học Trung Quốc cùng một số liên hệ ở Việt Nam (1996); Khơi dòng lý thuyết (1997); Tiếp tục khơi dòng (2001); Vì một nền lý luận văn học dân tộc - hiện đại (2009).

Qua tiểu luận phê bình, Phương Lựu đã bộc lộ tâm huyết và sự cập nhật đối với những vấn đề bức xúc của thực tiễn và sáng tác văn học Việt Nam đương đại. Trên tinh thần đổi mới tư duy và phương pháp luận nghiên cứu, các bài viết của ông đã trực tiếp bày tỏ chính kiến riêng xoay quanh trục vấn đề là làm thế nào để nâng cao chất lượng của công tác nghiên cứu, lý luận, phê bình văn học, của hoạt động sáng tạo tác phẩm văn học, hội nhập lý luận và sáng tác văn học nước ta vào khu vực và thế giới.

Hai trong số bốn tập sách loại này (Trên đà đổi mới văn hóa ,văn nghệ; Khơi dòng lý thuyết) cùng với chuyên luận Góp phần xác lập hệ thống quan niệm văn học trung đại Việt Nam của Phương Lựu đã được vinh dự nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2001. Đó cũng có thể xem là ba công trình tiêu biểu nhất của Phương Lựu về lý luận phê bình văn học.

Năm 2005-2006, Nhà xuất bản Giáo dục đã cho ấn hành Phương Lựu Tuyển tập gồm ba tập./.

Nguyễn Ngọc Thiện