Trần Dần
Ông mới xuất hiện là một nhà thơ thì cuộc chiến tranh Việt Pháp bùng nổ. Trở về Nam Định ông tham gia kháng chiến và đảm nhận công tác tuyên truyền. Sau khi Nam Định thất thủ, ông xung phong gia nhập bộ đội và được cử lên mặt trận Sơn Lạ ở đây, ông phụ trách điều khiển đoàn văn công, được các văn nghệ sĩ trong Trung đoàn rất quý mến và được kết nạp làm đảng viên. Nhưng là một văn nghệ sĩ, ông không chịu nổi sự chèn ép của các cán bộ chính trị cấp Trung đoàn, nên đến năm 1951, ông xin về Trung Ương. nhận công tác viết báo cho cục Quân Huấn . Trong thời kỳ này, ngoài việc viết báo, ông con` phụ trách giảng về văn nghệ nhân dân và chính sách lãnh đạo văn nghệ của Đảng đối với văn nghệ sĩ trong những lớp đào tạo cán bộ văn công. Bị phê bình là giảng sai đường lối của Đảng, ông tức mình xin đi công tác tiều tuyến và được cử lên mặt trận Điện Biên Phủ. Xúc cảm trước sự tấn công ào ạt của quân đội kháng chiến vào thành lũy của Pháp, nhất là trước cái chết thê thảm của Tô Ngọc Vân, bạn đồng hành của ông. Trần Dần sáng tác cuốn Người Người Lớp Lớp. Nhờ cuốn sách này ông được Đảng yêu chuộng trở lại và năm 1954 được cử đi Trung quốc để viết bản dẫn giải bằng tiếng Việt cho cuốn phim "Chiến thắng Điện Biên Phủ" là cuốn phim Việt Minh đóng lại trận Điện Biên Phủ do cán bộ Trung cộng sang quay và mang sang Tàu thu thanh .
Nhân chuyến du hành này, Trần Dần được tiếp xúc với nền văn hóa của Trung Cộng. Ông lấy làm thất vọng nên khi trở về, ông nói nhỏ với bạn bè : "Chớ nên theo đường lối văn nghệ của Trung Quốc".
Cùng đi với ông sang Trung quốc có một cán bộ chính trị phụ trách về đường lối giải thích , nhưng tên cán bộ này mặc dầu dốt đặc về văn chương nhưng cũng cứ nhất định dùng quyền lực chính trị của mình để sửa chữa từng câu, từng chữ của Trần Dần, mà có khi ngang nhiên đọc lời giải thích của mình cho Trần Dần viết. Ông lấy làm bất mãn, nên khi về đến Việt Nam, ông cùng một số văn nghệ sĩ đảng viên khác như Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh và Đỗ Nhuận, cùng trong cảnh ngộ,
viết kiến nghị lên cấp trên yêu cầu hạn chế sự can thiệp của cán bộ chính trị vào lãnh vực văn nghệ .
Kiến nghị còn đang được cứu xét thì xẩy ra một việc quan trọng hơn. Đó là việc Trần Dần tự tiện lấy vợ, bất chấp sự cấm đoán của Đảng. Theo một đạo luật bất thành văn mà Đảng đã đặt ra, các đảng viên cấp xã
phải báo cáo cho cấp trên biết trước mỗi khi dự định lấy vợ, lấy chồng ; các đảng viên huyện (trường hợp của Trần Dần) phải xin phép Đảng mới được cưới xin hoặc yêu đương, còn về phần các đảng viên cấp tỉnh trở lên thì việc dựng vợ gả chồng là đo Đảng quyết định .
Trần Dần tuy là đảng viên ,nhưng vẫn giũ tính chất văn nghệ sĩ, không chịu nổi luyến ái quan Mác Xít. Hồi ở chiến khu bao nhiêu lần Đảng "xây dựng" cho ông với các nữ đồng chí , ông dều không chịu và khi hòa bình trở lại, ông tình cờ gặp và mê ngay một thiếu nữ tiểu tư sản ở phố Sinh Từ, sống bơ vơ một mình, vì bố mẹ họ hàng di cư vào Nam không kịp mang theo .
Trần Dần xin phép Đảng để cưới người yêu, nhưng Đảng nhất định không cho vì một lý do căn bản : người con gái đó theo đạo Thiên Chúạ Tuy vậy, Đảng không nêu lên lý do tôn giáo để từ chối mà chỉ giải thích rằng người con gái đó sống về tiền thuê nhà mà bố mẹ để lại nên thuộc vào thành phần bóc lột, và một đảng viên không thể lấy vợ giai cấp "địch".
Trần Dần không chịu cắt đứt tình yêu nên khuyên ý trung nhân mang nhà cửa bố mẹ để lại giao cho ủy ban quản trị tài sản của những người vắng mặt trông coi và thu hoa lợi; hai người đều cam chịu sống trong cơ cực để yêu thương nhaụ Đảng bèn rẽ duyên bằng cách điều động Trần Dần lên Việt Bắc công tác, nhưng Trần Dần lấy cớ ốm đau xin về Hà Nội nghỉ dài hạn và tự ý xin ra khỏi Đảng, ngang nhiên đến phố Sinh Từ sống với tình nhân không cần cưới xin. Đảng toan trừng trị, nhưng ngặt vì lúc đó đang có phong trào di cư, nên không dám khủng bố bất cứ ai sợ làm náo động nhân tâm khiến cuộc di cư bành trướng thêm. Đảng bèn nuốt giận làm lành, chỉ gây dư luận là Trần Dần đã sa đọa, rơi vào hố tư sản phản động .
Nhưng sau khi đóng cửa Hải Phòng, Trần Dần lại làm một việc táo bạo thứ hai là phê bin`h đả kích cuốn "Thơ Việt Bắc" của Tố Hữu, một thi sĩ giữ chức trung ương ủy viên, phụ trách lãnh đạo văn nghệ. Tố Hữu liền ra lệnh bắt cóc Trần Dần mang nhốt trên một nhà giam ở Việt Bắc. Vợ Trần Dần lại sống bơ vơ giữa Hà Nội một lần nữa, hỏi thăm chồng ở đâu, không ai biết, vẫn thất nghiệp, lại thêm bụng mang dạ chửạ Bạn bè của Trần Dần phải chung tiền giúp đỡ và thay phiên đến thăm hỏi nâng đỡ tinh thần .
Tin Trần Dần bị bắt mang đi biệt tích lan ra khắp Hà Nội và gây dư luận
sôi nổi trong giới trí thức kháng chiến. Để dẹp yên dư luận, Đảng bèn
sửa sai bằng cách đưa Trần Dần về mạn xuôi, bắt đi theo chiến dịch Cải
Cách Ruộng Đất. Đảng cũng gọi vợ Trần Dần đến cho công việc may
vá cho Mậu Dịch .
Không được bao lâu, xẩy ra vụ Krushchev hạ bệ Stalin. Nhóm văn nghệ sĩ
kháng chiến nổi lên đấu tranh chống Đảng bằng cách xuất bản tập Giai
Phẩm 1956 (sau này gọi là Giai phẩm mùa Xuân). Lúc này Trần Dần không có
mặt ở Hà Nội, nhưng Hoàng Cầm là bạn thân, biết Trần Dần hồi 1954
có viết bài "Nhất định thắng" có giá trị , nên đến nhà bảo vợ Trần Dần
đưa bản thảo và mang in trong tập Giai Phẩm .
Tờ tạp chí vừa in xong thì bị tịch thu ngaỵ Đảng ngờ rằng Trần Dần đã
bị nằm tù mà còn dám viết bài chống Đảng nên gọi Trần Dần về, mang
ra đấu giữa một cuộc hội nghị của đông đủ các văn nghệ sĩ, quy Trần
Dần vào tội phản động, lấy cớ là trong các bài thơ ông có dùng chữ
"Người" viết hoa nên gán cho ông có ý đả kích cụ Hồ và ra lệnh tống giam
vào nhà pha Hỏa-lò ở Hà Nộị Trần Dần uất ức quá dùng lưỡi dao cạo
cứa cổ, nhưng không chết, sau này vẫn mang cái sẹo ở cổ .
Năm tháng sau, Việt cộng tuân theo chỉ thị của Đệ Tam Quôc Tế phát động
phong trào sửa sai . Giới trí thức được dịp phát động phong trào đấu tranh
chống Đảng. Họ xuất bản tờ Giai Phẩm muà Thu và tờ Nhân Văn, lên tiếng
phản đối vụ tịch thu tờ báo Giai Phẩm Mùa Xuân và việc khủng bố Trần Dần .
Cụ Phan Khôi có nêu hai vấn đề này trong bài "Phê bình lãnh đạo Văn Nghệ"
đăng trong Giai Phẩm mùa Thu và Hoàng Cầm viết một bài nhan đề "Con Người
Trần Dần" đăng trong tờ Nhân Văn số đầụ Bị công kích không có thế đỡ,
Đảng bèn thả Trần Dần về và phục hồi danh dự bằng cách ra lệnh cho Hội
Văn Nghệ viết bản tự kiểm thảo đăng trên các báọ Nhóm Giai Phẩm bèn tái bản
tờ Giai Phẩm mùa Xuân trong đó có bài thơ "Nhất Định Thắng" của Trần Dần .
Nhưng sau khi Nga Sô đàn áp cuộc khởi nghĩa Budapest thì Việt cộng cũng
đóng cửa tờ Nhân Văn và Giai Phẩm. Một lần nữa, Trần Dần lại bị quy
là phản động và bị "treo giò" không được viết văn. Nhưng đến tháng cuối
năm 1957, nhân báo Văn trở lại chống Đảng, Trần Dần gửi đăng một bài
thơ nhan đề là "Hãy Đi Mãi" nói lên ý chí cương quyết đấu tranh đòi tự
do đến cùng .
Về thơ, ông còn sáng tác những bài :
"Nói thật" trong đó ông lý luận rằng chỉ vì cán bộ hèn nhát không dám nói
thật với Đảng nên mới xảy ra vụ "sai lầm" trong cải cách ruộng đất.
"Nhân Văn làm lớn con người" trong đó ông đề cao nhân văn .
"Một bài thơ chưa có đề" trong đó ông ám chỉ Tố Hữu là nhà thơ "ti tỉ đờn bầu"
Về truyện, ông viết :
"Chú bé làm văn" để chỉ trích nền giáo dục Cộng sản chuyên môn tập cho
trẻ em nói dối từ thuở bé để sau này nói dối thuê cho Đảng .
"Mâu thuẫn với cả nước" tả một nhạc sĩ bất tài (ám chỉ Lương
Ngọc Trác) dùng thế lực Đảng, quy cho một nhạc sĩ có tài hơn mình vào tội
"mâu thuẫn với cả nước".
"Lão Rồng" tả một nông dân hiền lành bị bọn "lý trưởng mới" chà đạp .
Nhưng đặc biệt hơn cả là truyện Anh Cò Lắm, tả sự khổ cực của nông
dân trong cải cách ruộng đất. Trong đó có đoạn như sau :
"Tôi đi thẳng vào nhà Cò Lắm. Vắng cả, nhà chả có ai, nhưng có tiếng trẻ khóc.
Ba gian nhà nhỏ vẫn một cái giường, một cái chõng, có thêm một lá cờ đỏ
rắt mái nhà rủ trước mặt bức ảnh Hồ chủ tịch. Một đứa bé con độ lên hai
bò giữa nhà, giời rét mà độc một manh áo nâu, còn cởi chuồng, chân tay
lắm mụn, bôi phẩm xanh lè cả ngườị Thấy tôi nó càng khóc, giơ tay quẹt má.
Tôi nhìn: Tay nó có cái gì vàng vàng ? à ra cứt, nó ỉa một đống còn kia, cổ
chân nó lại buộc một cái dây bằng vải khá dài, một đầu dây buộc vào cột
nhà, chắc hẳn mẹ nó buộc nó vào dây cho nó chơi một mình ."
Trừ có hai bài thơ Nhất Định Thắng và Hãy Đi Mãi ông ký tên thật, còn tất cả những bài khác đều ký bằng bí danh, sau này bị tra khảo trong tù ông mới nhận là chính ông viết .
Sau đây chúng tôi chỉ trích hai bài : Nhất Định Thắng và Hãy Đi Mãi vừa điển hình cho lối thơ của ông, vừa nói lên tâm sự của thế hệ mới ở Bắc việt :
NHấT ĐịNH THắNG
HãY ĐI MãI
Bài thơ này đã gây nên cuộc đấu tố tác giả, khiến tác giả phải cứa cổ tự tử.
Vì vậy nên tuy dài, chúng tôi cũng đăng trọn bài . Đại ý của tác giả là nêu sự đói rét của
đất Bắc và nỗi u buồn trong lòng người phương Bắc hiện naỵ
Tôi ở phố Sinh Từ :
Hai người
Một gian nhà chật.
Rất yêu nhau sao cuộc sống không vui ?
Tổ quốc hôm nay
tuy gọi sống hòa bình
Nhưng mới chỉ là năm thứ nhất
Chúng ta còn muôn việc rối tinh ...
Chúng ta
Ngày làm việc, đêm thì lo đẫy giấc
Vợ con đau thì rối ruột thuốc men
Khi mảng vui --- khi chợt nhớ -- chợt quên
Trăm cái bận hàng ngày nhay nhắt
Chúng ta vẫn làm ăn chiu chắt .
Ta biết đâu bên Mỹ Miếc tít mù
Chúng còn đương bày kế hại đời ta ?
Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Đất hôm nay tầm tã mưa phùn
Bỗng nhói ngang lưng , máu rỏ xuống bùn
Lưng tôi có tên nào chém trộm ?
A ! Cái lưỡi dao cùn !
Không đứt được --- mà đau !
Chúng định chém tôi làm hai mảnh
Ôi cả nước ! Nếu mà lưng tôi lạnh
Hãy nhìn xem : có phải vết dao ?
Không đứt được mà đau !
Lưng Tổ quốc hôm nay rớm máu
Tôi đã sống rã rời cân não
Quãng thời gian nhung nhức chuyện đi Nam
Những con mưa rơi mãi tối xầm
Họ lếch thếch ôm nhau đi từng mảng
Tôi đã trở nên người ôm giận
Tôi đem thân làm ụ cản đường đi .
- Dừng lại !
--- Đi đâu ?
----- Làm gì ?
Họ kêu những thiếu tiền thiếu gạo
Thiếu Cha, thiếu Chúa , thiếu vân vân
Có cả anh Nam chị Nữ kêu buồn
--- ở đây
----- Khát gió thèm mây ...
-------- Ô hay !
Trời của chúng ta gặp ngày mây rủ
Nhưng trời ta sao bỏ nó mà đi ?
Sau đám mây kia
là cả miền Nam
Sao nỡ tưởng là non bồng củ a Mỹ !
Tôi muốn khóc giữ từng em bé
Bỏ tôi ư ? --- từng vạt áo --- Gót chân
Tôi muốn kêu lên --- những tiếng cọc cằn ...
--- Không ! Hãy ở lại !
Mảnh đất ta hôm nay dù tối
Cũng còn hơn
......non bồng Mỹ triệu lần ...
Mảnh đất dễ mà quên ?
Hỡi bạn đi Nam
Thiếu gì ư ? Sao chẳng nói thực thà ?
Chỉ là :
--- thiếu quả tim , bộ óc !
Những lời nói sắp thành nói cục
Nhưng bỗng dưng tôi chỉ khóc mà thôi
Tôi nức nở giữa trời mưa bão .
Họ vẫn ra đi .
--- Nhưng sao bước rã rời ?
Sao họ khóc ?
Họ có gì thất vọng ?
Đất níu chân đi .
gió cản áo bay về
Xa đất Bắc tưởng như rời cõi sống .
Tưởng như đây là phút cuối cùng
Răng rối lại : --- mỗi lùm cây --- hốc đá
--- Mỗi căn vườn --- gốc vả --- cây sung
Không nói được chỉ còn nức nở
Trắng con người nhìn lại đất trời
Nhìn cơn nắng lụi, nhìn hạt mưa sa
Nhìn con đuờng cũ, nhìn ngôi sao mờ
Ôi đất ấy --- quên làm sao được ?
Quên sao nơi ấm lạnh ngọt bùi
Hôm nay đây mưa gió dập vùi
---- Mưa đổ mãi lên người xa đất Bắc ...
Ai dẫn họ đi ?
------ Ai ?
Dẫn đi đâu ? ------ mà họ khóc mãi thôi !
Trời vẫn quật muôn vàn tảng gió
Bắc Nam ơi, đứt ruột chia đôi
Tôi cúi xuống --- quỳ xin mưa bão
Chớ đổ thêm lên đầu họ
--- khổ nhiều rồi !
Họ xấu số --- chớ hành thêm họ nữa
Vườn ruộng hoang sơ --- Cửa nhà vắng chủ
Miền Nam muôn dặm, non nước buồn thiu
Họ đã đi nhưng chút lại tâm hồn
Ôi đất Bắc ! Hãy giữ gìn cho họ .
Tôi ở phố Sinh Từ
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
... không thấy phố
...... không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Gặp em trong mưa
Em đi tìm việc
Mỗi ngày đi lại cúi đầu về
--- Anh ạ !
...... họ vẫn bảo chờ ...
Tôi không gặn hỏi, nói gì ư ?
Trời mưa , trời mưa
Ba tháng rồi
Em đợi
Sống bằng tương lai
Ngày và đêm mhư lũ trẻ mồ côi
Lũ lượt dắt nhau đi buồn bã
Em đi
... trong mưa
...... cuối đầu
............ nghiêng vai
Người con gái mới mười chín tuổi
Khổ thân em mưa nắng đi về lủi thủi
Bóng chúng
... đè lên
...... số phận
............ từng người
Em cúi đầu đi, mưa rơi
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
... không thấy phố
...... không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Đất nước khó khăn này
..... sao không thấm được vào Thơ ?
Những tủ kính tôi dừng chân dán mũi
Các thứ hàng ế ẩm đợi người mua
Nhưng mà sách --- hình như khá chạy
à quyển kia của bạn này --- bạn ấy
Quyển của tôi tư lự , nét đăm đăm
Nó đang mơ : --- nếu thêm cả miền Nam
Số độc giả sẽ tăng dăm bảy triệu
Tôi đã biến thành người định kiến
Tôi ước ao tất cả mọi người ta
Đòi thống nhất, phải đòi từ việc nhỏ
--- từ cái ăn ... cái ngủ ... chuyện riêng tư
------ từ suy nghĩ ... nựng con ... và tán vợ .
Trời mưa mãi lây dây đường phố
Về Bắc Nam tôi chưa viết chút nào
Tôi vẫn quyết Thơ phải khua bão gió
Nhưng hôm nay
.....tôi bỗng cúi đầu
Thơ nó đi đâu ?
......Sao những vần thơ
Chúng không chuyển, không xoay trời đất ?
Sao chúng không chắp được cõi bờ ?
Non nước sụt sùi mưa
Tôi muốn bỏ thơ
........ làm việc khác
Nhưng hôm nay tôi mê mải giữa trời mưa
Chút tài mọn
....... tôi làm thơ chính trị
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
...... không thấy phố
............ không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Em ơi ! ---- ta ở phố Sinh Từ
Em đương có chuyện gì vui hử
à cái tin trên báo --- ừ em ạ
Chúng đang phải dậm chân đấm ngực !
Vượt qua đầu chúng nó.
............ mọi thứ hàng
Những tấn gạo vẫn vượt đi
Những tấn thơ, tài liệu
Vẫn xéo qua đầu chúng, giới danh gì ?
ý muốn dân ta
............ là lực sĩ khổng lồ
Đè cổ chúng mà xóa nhòa giới tuyến
Dân ta muốn trời kia cũng chuyển
Nhưng
Trời mưa to lụt cả gian nhà
Ôm tất cả che mưa cản gió
Con chó mực nghe mưa là rú
Tiếng nó lâu nay như khản em a
Thương nó nhỉ --- nó gầy --- lông xấu quá
Nó thiếu ăn --- Hay là giết đi ư ?
Nó đỡ khổ --- Cả em đỡ khổ .
Em thương nó --- ừ thôi chuyện đó
Nhưng hôm nay anh mới nghĩ ra
Anh đã biến thành người định kiến
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
...... không thấy phố
.................. không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
.................. trên mầu cờ đỏ
Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Tai bỗng nghe những tiếng thì thầm
Tiếng người nói xen tiếng người ầm ả .
------ Chúng phá hiệp thương
------------ Liệu có hiệp thương
------ Liệu có tuyển cử
------ Liệu tổng hay chẳng tổng
------ Liệu đúng kỳ ? hay chậm vài năm ?
Những câu hỏi đi giữa đời lỏng chỏng
Ôi Xưa nay Người vẫn thiếu tin Người
Người vẫn thường kinh hoảng trước Tương lai
Ngươi quên mất Mỹ là sư tử giấy .
Người vẫn vội --- Người chưa kiên nhẫn mấy
Gan người ta chưa phải đúng công nông
Người chửa có dạ lim trí sắt
Người mở to đôi mắt mà trông !
A tiếng kèn vang
............ quân đội anh hùng
Biển súng
...... rừng lê
............ bạt ngàn con mắt
Quân ta đi tập trận về qua
Bóng cờ bay đỏ phố đỏ nhà ...
Lá cờ ấy là cờ bách thắng
Đoàn quân kia muôn trận chẳng sờn gan
Bao tháng năm đói rét nhọc nhằn
Từ đất dấy lên
...... là quân vô sản
Mỗi bước đi lại một bước trưởng thành
Thắng được Chiến tranh
............ Giữ được Hòa Bình
Giặc cũ chết --- lại lo giặc mới
Đoàn quân ấy kẻ thù sợ hãi
Chưa bao giờ mất bụng dân yêu
Dân ta ơi ! Chiêm nghiệm đã nhiều
Ai có Lý ? và ai có Lực ?
Tôi biết rõ đoàn quân sung sức ấy
Biết nhân dân
...... Biết Tổ quốc Việt Nam này
Những con người từ ức triệu năm nay
............ Không biết nhục
............ Không biết thua
.................................... Không biết sợ !
Hôm nay
Cả nước chỉ có một lời hô :
THốNG NHấT
Chúng ta tin khẩu hiệu ta đòi
--- Giả miền Nam
.................................... Tôi ngửa mặt lên trời
Kêu một tiếng --- bỗng mầu trời rơi xuống
Vài ba tia máu đó rớt vào tôi
Dân ta ơi !
Những tiếng ta hò
Có sức đâm trời chảy máu
Không địch nào cưỡng nổi ý ta
Hiền hậu lắm --- Nhưng mà đi cả quyết ...
Hôm nay
Những vần thơ tôi viết
Đã giống lưỡi lê : đâm
...... Giống viên đạn : xé
...... Giống bão mưa : gào
...... Giống tình yêu : thắm
Tôi thường tin ở cuộc đấu tranh đây
Cả nước đã bầu tôi toàn phiếu
Tôi là người vô địch của lòng tin .
Sao bỗng đêm nay ,
............ tôi cúi mặt trước đèn ?
Gian nhà vắng --- chuột đêm nó rúc .
Biết bao nhiêu lo lắng hiện hình ra .
Hừ ! Chúng nó đã biến thành tảng đá
.............................. chặn đường ta !
Em ơi thế ra
Người tin tưởng nhất như anh
........................ vẫn có phút giây ngờ vực
Ai có lý ? và ai có lực ?
Ai người tin ? Ai kẻ ngã lòng tin ?
Em ơi
Cuộc đấu tranh đây
............ cả nước
.............................. cả hoàn cầu
Cả mỗi người đêm ngủ vẫn lo âu
Có lẫn máu, có sót thương lao lực
Anh gạch xóa tranh thơ hằn nét mực
Bỗng mặt anh nhìn thấy ! lạ lùng thay !
Tảng đá chặn đường này !
Muôn triệu con người
.......................................... muôn triệu bàn tay
Bật cả máu ẩy đá lăn xuống vực !
Anh đã nghĩ : Không có con đường nào khác
Đem ngã lòng ra
.............................. mà thống nhất Bắc Nam ư ?
Không không !
Đem sức gân ra !
Em ơi em !
Cái này đỏ lắm , gọi là TIM
Anh cho cuộc đấu tranh giành THốNG-NHấ T
Bài thơ này lúc đầu lấy nhan đề là "Bài thơ Thống Nhất " và chỉ có đến đây là hết. Hoàng Cầm khuyên Trần Dần nên làm thêm một đoạn nữa để "giữ vững lập trường" mới có thể xuất bản được. Vì vậy nên mới có đoạn văn sau này và bài thơ cũng đổi nhan đề là "Nhất định thắng".Hôm nay
Trời đã thôi mưa thôi gió
Nắng lên đỏ phố đỏ nhà
Đỏ mọi buồng tim lá phổi
Em ơi đếm thử bao nhiêu ngày mưa !
Bây giờ
Em khuân đồ đạc ra phơi
Em nhớ đừng quên
Em khuân tất cả tim gan chúng mình phơi nắng hết
Em nhìn cao tít trời xanh
Dưới phố bao nhiêu cờ đỏ !
Hôm nay em đã có việc làm
Lương ít --- Sống còn khó khăn
Cũng là may ...
Chính phủ muôn lo nghìn lắng
Thực có tài đuổi bão xua mưa, không thì còn khổ
Em treo cờ đỏ đầu nhà
Lá cờ trừ ma
Xua được bóng đen chúng nó !
Những vết thương kháng chiến đỏ lòm
Đã mím miệng, lên da lên thịt
Tôi bỗng nhói ở nơi lồng ngực
Em ơi
Chúng đốt phố Ga-li-ê-ni
.................................... và nhiều phố khác .
Anh đã sống ở Sài-gòn thuở trước
Cảnh miền Nam thành một góc tim anh
Chúng đốt tận đâu
.................................... mà lửa xém tim mình
Tim nó bị đen thui một nửa
Từ dạo ấy
................... mà em chẳng rõ .
--- Em hãy đỡ cho anh khỏi ngã
Đứng đây
Một lúc !
Cờ bay
............ đỏ phố
........................ đỏ nhà
Màu cờ kia là thang thuốc chữa cho anh
Ai thắng ai thua ?
Ai có lý ? và ai có lực ?
Em ơi
Hôm nay
............ trời xanh
........................ xanh đục
Nắng lên
............ đỏ phố
........................ đỏ cờ
Cuồn cuộn mít tinh
Những ngày thương xót đã lùi xa
Hòa bình
............ thêm vững
Anh bước đi
............ đã thấy phố thấy nhà
Không thấy mưa sa
Chỉ thấy nắng lên
............ trên màu cờ đỏ .
Ta ở phố Sinh Từ
Em này
Hôm nay
............ đóng cửa
Cả nhà ra phố
........................ mít tinh
Vung cờ đỏ
............ hát hò
........................ vỡ phổi .
Hỡi những người
............ thành phố
........................ thôn quê
Đói no lành rách
Người đang vui
Người sống đang buồn
Tất cả !
............ Ra đường !
Đi !
....... hàng đoàn
........................ hàng đoàn
Đòi lấy tương lai :
HòA BìNH
..................... THốNG NHấT
.........ĐộC LậP
.................................... DÂN CHủ
Đó là tim
.................. là máu đời mình
Là cơm áo ! Là ái tình
Nhất định thắng
............................ TRầN DầN
--- Ngụ ý của tác giả trong bài này là kêu gọi những người yêu chuộng tự do
hãy tranh đấu đến cùng, bất chấp mọi sự đe dọạ Khi trái đất còn đeo bom
........................................... trước ngực
thắt lưng
................ còn lựu đạn, bao xe : ---
Khi bạo lực còn khua
.............................. môi mõm mốc xì ,
khẩu đại bác mỏi đừ
.............................. vẫn sủa ; ----
Khi bóng tối
................... còn đau như maý chém
những lời ca đứt cổ
........................................ bị bêu đầu
Lũ đao phủ tập trung
.................................... hình cụ
mặt trời lên
.................... phải mọc giữa rừng gươm ; ---
Khi thế kỷ còn rung
................................ chuông lừa bịp .
Những canh gà
........................... báo trượt rạng đông .
Con rắn lưỡi cắng người như cắn ngóe : ----
Khi xe tăng
.................. chửa đi cấy đi cày ,
như
...... một lũ tội nhân cần cải tạo ; ---
Khi
...... con thò lò ngày đêm hai mặt đói meo ,
còn quay tít
...................... trên kiếp người hạ giá ; ---
Những khi ấy
.................. sẵn sàng
.................................... nổi giận,
loài người
.................. còn tổ chức nhau đi .
Hãy đi mãi như người
................................................ cộng sản
có thể mỏi mọi điều
.................................... không mỏi tấn công !
Phải làm lại chúng ta, tất cả ---
.................................... không tha ,
để đừng có một ai lần lữa,
khi nào
..................chân lý gọi tên đi ,
Hãy đi mãi ! ---
.................. dù mưa băm nát mặt
Sương rơi, hơn đạn xưa
.................................... đau đầu .
Dù bốn mùa
.................. nhung nhức nắng mưa
mùa bão tuyết thế chân
................................. muà gió độc .
Hãy đi mãi ! ---
..................... dù mưa đông phục kích
hay
...... lửa hè đánh trộm sau lưng
Dù những đêm
.................. buồn như sa mạc hoang vu
Đoàn du mục tủi thân
.................................... vùi bãi cát.
Dù
...... những ngày, mũi kiếm heo may
đi hành hạ
.................. những tâm tư trằn trọc
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù trên biển cả
sống như người vật vã
.......................................... khắp đại dương .
Dù những con tầu
................................... bỗng nhớ bến bình yên .
còi rúc mãi những tiếng kêu rùng rợn
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù khi cần thiết
người ta cần đói khát
................................... vượt bình xa .
Ta bỗng có thể nhịn lâu
.......................................... hơn cả lạc đà .
đi
..... đến tận những kinh thành no ấm .
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù có phen chót ngã
Hãy bó đôi chân lầm lỡ
.......................................... mà đi .
Hãy tin chắc
..................... rồi ta
........................... xứng đáng
một vòng hoa đỏ nhất
........................................ phủ quan tài
Tôi chửa có khi nào quên táo bạo
chửa khi nào quên hát
................................ quên đau .
Tôi yêu đất mẹ đây ---
................................. có cỏ hoa làm chứng
Tôi yêu chủ nghĩa này
................................. cờ đỏ cãi cho tôi .
Nhưng
......... chẳng thể rúc kèn củ rích ,
vác loa mồm kêu :
........................... "Hiện tại rất thiên đường !"
Không !
Thiên đường chúng ta
..................... là nối đuôi nhau
.......................................... vô tận triệu Thiên đường .
Đi mãi
...... chẳng bao giờ thỏa .
Tôi có thể mắc nhiều
............................ tội lỗi,
chẳng bao giờ quá ngu đi
.......................................... mắc tội : nằm !
Han rĩ
..................... khac gì cái chết ?
Chết con tim chẳng còn dám đau thương .
Chết khối óc
..................... chẳng còn dám nghĩ !
Nếu
..... tôi chửa đến ngày thổ huyết
phổi tôi còn xâu xé mãi
.......................................... lời thơ .
Tôi có thể mặc thây
...................................... ngàn tiếng chửi tục tằn
trừ tiếng chửi : ---
.............................."Sống không sáng tạo !"
Nếu tôi bị gió sương
....................................... đầu độc ,
một hôm nào ngã xuống
.......................................... giữa đường đi
tôi sẽ ngã
..................... như người lính trận
hai bàn tay chết cứng
........................... vẫn ôm cờ .
Nếu vầng nhật
........................ thui tôi làm bụi,
nắng oan khiên đốt lại
....................................... làm tro
Bụi tôi sẽ
................... cùng ta ---
..................................... vẫn sống
vẫn chia nhau gió bấc
...................................... xẻ mưa phùn .
Nếu dĩ vãng đè trên lưng
............................................ hiện tại
nặng nề
............ hàng tạ đắng cay ,
tôi sẽ nổ tung
..................... ngàn kho đạn tiếng kêu
tan xác pháo
.................. mọi cái gì cũ rích,
Nếu
.... hàm răng chuột nhắt của gia đình
gậm nhấm
.................. cả tình yêu cùng dự định
tôi sẽ biến thân tôi thành
.......................................... thép nguội
làm thất bại
..................... mọi thứ rũa đã quen rũa người
.............................................................................. tròn trặn quá hòn bi .
ở trong tôi
..................... nếu còn sức mạnh gì
chính là sức những ai
.......................................... nghèo khổ nhất .
những ai
................ lao lực nhất ---
............................................... địa cầu ta .
Tôi vẫn nâng chiếc đầu lâu
.......................................... nặng nề sáng tạo
như
.... nâng một viễn vọng đài
trên cuộc sống hàng ngày
.......................................... nhí nhách
Tôi vẫn cháy
..................... ngọn hải đăng con mắt
ở trong biển sống
..................................... từng đêm .
Tôi vẫn đóng những câu thơ
.......................................... như người thợ
.................................................................. đóng tàu ,
chở khách
.................. đi về phía trước ,
nói
.... loài người ---
..................... đã biết sống chung nhau .
Nói
..... tất cả ---
..................... chẳng còn ai bần tiện ,
chẳng còn lo
..................... cơm áo
....................................... nợ nần .
Nhân chuyến du hành này, Trần Dần được tiếp xúc với nền văn hóa của Trung Cộng. Ông lấy làm thất vọng nên khi trở về, ông nói nhỏ với bạn bè : "Chớ nên theo đường lối văn nghệ của Trung Quốc".
Cùng đi với ông sang Trung quốc có một cán bộ chính trị phụ trách về đường lối giải thích , nhưng tên cán bộ này mặc dầu dốt đặc về văn chương nhưng cũng cứ nhất định dùng quyền lực chính trị của mình để sửa chữa từng câu, từng chữ của Trần Dần, mà có khi ngang nhiên đọc lời giải thích của mình cho Trần Dần viết. Ông lấy làm bất mãn, nên khi về đến Việt Nam, ông cùng một số văn nghệ sĩ đảng viên khác như Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh và Đỗ Nhuận, cùng trong cảnh ngộ,
viết kiến nghị lên cấp trên yêu cầu hạn chế sự can thiệp của cán bộ chính trị vào lãnh vực văn nghệ .
Kiến nghị còn đang được cứu xét thì xẩy ra một việc quan trọng hơn. Đó là việc Trần Dần tự tiện lấy vợ, bất chấp sự cấm đoán của Đảng. Theo một đạo luật bất thành văn mà Đảng đã đặt ra, các đảng viên cấp xã
phải báo cáo cho cấp trên biết trước mỗi khi dự định lấy vợ, lấy chồng ; các đảng viên huyện (trường hợp của Trần Dần) phải xin phép Đảng mới được cưới xin hoặc yêu đương, còn về phần các đảng viên cấp tỉnh trở lên thì việc dựng vợ gả chồng là đo Đảng quyết định .
Trần Dần tuy là đảng viên ,nhưng vẫn giũ tính chất văn nghệ sĩ, không chịu nổi luyến ái quan Mác Xít. Hồi ở chiến khu bao nhiêu lần Đảng "xây dựng" cho ông với các nữ đồng chí , ông dều không chịu và khi hòa bình trở lại, ông tình cờ gặp và mê ngay một thiếu nữ tiểu tư sản ở phố Sinh Từ, sống bơ vơ một mình, vì bố mẹ họ hàng di cư vào Nam không kịp mang theo .
Trần Dần xin phép Đảng để cưới người yêu, nhưng Đảng nhất định không cho vì một lý do căn bản : người con gái đó theo đạo Thiên Chúạ Tuy vậy, Đảng không nêu lên lý do tôn giáo để từ chối mà chỉ giải thích rằng người con gái đó sống về tiền thuê nhà mà bố mẹ để lại nên thuộc vào thành phần bóc lột, và một đảng viên không thể lấy vợ giai cấp "địch".
Trần Dần không chịu cắt đứt tình yêu nên khuyên ý trung nhân mang nhà cửa bố mẹ để lại giao cho ủy ban quản trị tài sản của những người vắng mặt trông coi và thu hoa lợi; hai người đều cam chịu sống trong cơ cực để yêu thương nhaụ Đảng bèn rẽ duyên bằng cách điều động Trần Dần lên Việt Bắc công tác, nhưng Trần Dần lấy cớ ốm đau xin về Hà Nội nghỉ dài hạn và tự ý xin ra khỏi Đảng, ngang nhiên đến phố Sinh Từ sống với tình nhân không cần cưới xin. Đảng toan trừng trị, nhưng ngặt vì lúc đó đang có phong trào di cư, nên không dám khủng bố bất cứ ai sợ làm náo động nhân tâm khiến cuộc di cư bành trướng thêm. Đảng bèn nuốt giận làm lành, chỉ gây dư luận là Trần Dần đã sa đọa, rơi vào hố tư sản phản động .
Nhưng sau khi đóng cửa Hải Phòng, Trần Dần lại làm một việc táo bạo thứ hai là phê bin`h đả kích cuốn "Thơ Việt Bắc" của Tố Hữu, một thi sĩ giữ chức trung ương ủy viên, phụ trách lãnh đạo văn nghệ. Tố Hữu liền ra lệnh bắt cóc Trần Dần mang nhốt trên một nhà giam ở Việt Bắc. Vợ Trần Dần lại sống bơ vơ giữa Hà Nội một lần nữa, hỏi thăm chồng ở đâu, không ai biết, vẫn thất nghiệp, lại thêm bụng mang dạ chửạ Bạn bè của Trần Dần phải chung tiền giúp đỡ và thay phiên đến thăm hỏi nâng đỡ tinh thần .
Tin Trần Dần bị bắt mang đi biệt tích lan ra khắp Hà Nội và gây dư luận
sôi nổi trong giới trí thức kháng chiến. Để dẹp yên dư luận, Đảng bèn
sửa sai bằng cách đưa Trần Dần về mạn xuôi, bắt đi theo chiến dịch Cải
Cách Ruộng Đất. Đảng cũng gọi vợ Trần Dần đến cho công việc may
vá cho Mậu Dịch .
Không được bao lâu, xẩy ra vụ Krushchev hạ bệ Stalin. Nhóm văn nghệ sĩ
kháng chiến nổi lên đấu tranh chống Đảng bằng cách xuất bản tập Giai
Phẩm 1956 (sau này gọi là Giai phẩm mùa Xuân). Lúc này Trần Dần không có
mặt ở Hà Nội, nhưng Hoàng Cầm là bạn thân, biết Trần Dần hồi 1954
có viết bài "Nhất định thắng" có giá trị , nên đến nhà bảo vợ Trần Dần
đưa bản thảo và mang in trong tập Giai Phẩm .
Tờ tạp chí vừa in xong thì bị tịch thu ngaỵ Đảng ngờ rằng Trần Dần đã
bị nằm tù mà còn dám viết bài chống Đảng nên gọi Trần Dần về, mang
ra đấu giữa một cuộc hội nghị của đông đủ các văn nghệ sĩ, quy Trần
Dần vào tội phản động, lấy cớ là trong các bài thơ ông có dùng chữ
"Người" viết hoa nên gán cho ông có ý đả kích cụ Hồ và ra lệnh tống giam
vào nhà pha Hỏa-lò ở Hà Nộị Trần Dần uất ức quá dùng lưỡi dao cạo
cứa cổ, nhưng không chết, sau này vẫn mang cái sẹo ở cổ .
Năm tháng sau, Việt cộng tuân theo chỉ thị của Đệ Tam Quôc Tế phát động
phong trào sửa sai . Giới trí thức được dịp phát động phong trào đấu tranh
chống Đảng. Họ xuất bản tờ Giai Phẩm muà Thu và tờ Nhân Văn, lên tiếng
phản đối vụ tịch thu tờ báo Giai Phẩm Mùa Xuân và việc khủng bố Trần Dần .
Cụ Phan Khôi có nêu hai vấn đề này trong bài "Phê bình lãnh đạo Văn Nghệ"
đăng trong Giai Phẩm mùa Thu và Hoàng Cầm viết một bài nhan đề "Con Người
Trần Dần" đăng trong tờ Nhân Văn số đầụ Bị công kích không có thế đỡ,
Đảng bèn thả Trần Dần về và phục hồi danh dự bằng cách ra lệnh cho Hội
Văn Nghệ viết bản tự kiểm thảo đăng trên các báọ Nhóm Giai Phẩm bèn tái bản
tờ Giai Phẩm mùa Xuân trong đó có bài thơ "Nhất Định Thắng" của Trần Dần .
Nhưng sau khi Nga Sô đàn áp cuộc khởi nghĩa Budapest thì Việt cộng cũng
đóng cửa tờ Nhân Văn và Giai Phẩm. Một lần nữa, Trần Dần lại bị quy
là phản động và bị "treo giò" không được viết văn. Nhưng đến tháng cuối
năm 1957, nhân báo Văn trở lại chống Đảng, Trần Dần gửi đăng một bài
thơ nhan đề là "Hãy Đi Mãi" nói lên ý chí cương quyết đấu tranh đòi tự
do đến cùng .
Về thơ, ông còn sáng tác những bài :
"Nói thật" trong đó ông lý luận rằng chỉ vì cán bộ hèn nhát không dám nói
thật với Đảng nên mới xảy ra vụ "sai lầm" trong cải cách ruộng đất.
"Nhân Văn làm lớn con người" trong đó ông đề cao nhân văn .
"Một bài thơ chưa có đề" trong đó ông ám chỉ Tố Hữu là nhà thơ "ti tỉ đờn bầu"
Về truyện, ông viết :
"Chú bé làm văn" để chỉ trích nền giáo dục Cộng sản chuyên môn tập cho
trẻ em nói dối từ thuở bé để sau này nói dối thuê cho Đảng .
"Mâu thuẫn với cả nước" tả một nhạc sĩ bất tài (ám chỉ Lương
Ngọc Trác) dùng thế lực Đảng, quy cho một nhạc sĩ có tài hơn mình vào tội
"mâu thuẫn với cả nước".
"Lão Rồng" tả một nông dân hiền lành bị bọn "lý trưởng mới" chà đạp .
Nhưng đặc biệt hơn cả là truyện Anh Cò Lắm, tả sự khổ cực của nông
dân trong cải cách ruộng đất. Trong đó có đoạn như sau :
"Tôi đi thẳng vào nhà Cò Lắm. Vắng cả, nhà chả có ai, nhưng có tiếng trẻ khóc.
Ba gian nhà nhỏ vẫn một cái giường, một cái chõng, có thêm một lá cờ đỏ
rắt mái nhà rủ trước mặt bức ảnh Hồ chủ tịch. Một đứa bé con độ lên hai
bò giữa nhà, giời rét mà độc một manh áo nâu, còn cởi chuồng, chân tay
lắm mụn, bôi phẩm xanh lè cả ngườị Thấy tôi nó càng khóc, giơ tay quẹt má.
Tôi nhìn: Tay nó có cái gì vàng vàng ? à ra cứt, nó ỉa một đống còn kia, cổ
chân nó lại buộc một cái dây bằng vải khá dài, một đầu dây buộc vào cột
nhà, chắc hẳn mẹ nó buộc nó vào dây cho nó chơi một mình ."
Trừ có hai bài thơ Nhất Định Thắng và Hãy Đi Mãi ông ký tên thật, còn tất cả những bài khác đều ký bằng bí danh, sau này bị tra khảo trong tù ông mới nhận là chính ông viết .
Sau đây chúng tôi chỉ trích hai bài : Nhất Định Thắng và Hãy Đi Mãi vừa điển hình cho lối thơ của ông, vừa nói lên tâm sự của thế hệ mới ở Bắc việt :
HãY ĐI MãI
Bài thơ này đã gây nên cuộc đấu tố tác giả, khiến tác giả phải cứa cổ tự tử.
Vì vậy nên tuy dài, chúng tôi cũng đăng trọn bài . Đại ý của tác giả là nêu sự đói rét của
đất Bắc và nỗi u buồn trong lòng người phương Bắc hiện naỵ
Tôi ở phố Sinh Từ :
Hai người
Một gian nhà chật.
Rất yêu nhau sao cuộc sống không vui ?
Tổ quốc hôm nay
tuy gọi sống hòa bình
Nhưng mới chỉ là năm thứ nhất
Chúng ta còn muôn việc rối tinh ...
Chúng ta
Ngày làm việc, đêm thì lo đẫy giấc
Vợ con đau thì rối ruột thuốc men
Khi mảng vui --- khi chợt nhớ -- chợt quên
Trăm cái bận hàng ngày nhay nhắt
Chúng ta vẫn làm ăn chiu chắt .
Ta biết đâu bên Mỹ Miếc tít mù
Chúng còn đương bày kế hại đời ta ?
Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Đất hôm nay tầm tã mưa phùn
Bỗng nhói ngang lưng , máu rỏ xuống bùn
Lưng tôi có tên nào chém trộm ?
A ! Cái lưỡi dao cùn !
Không đứt được --- mà đau !
Chúng định chém tôi làm hai mảnh
Ôi cả nước ! Nếu mà lưng tôi lạnh
Hãy nhìn xem : có phải vết dao ?
Không đứt được mà đau !
Lưng Tổ quốc hôm nay rớm máu
Tôi đã sống rã rời cân não
Quãng thời gian nhung nhức chuyện đi Nam
Những con mưa rơi mãi tối xầm
Họ lếch thếch ôm nhau đi từng mảng
Tôi đã trở nên người ôm giận
Tôi đem thân làm ụ cản đường đi .
- Dừng lại !
--- Đi đâu ?
----- Làm gì ?
Họ kêu những thiếu tiền thiếu gạo
Thiếu Cha, thiếu Chúa , thiếu vân vân
Có cả anh Nam chị Nữ kêu buồn
--- ở đây
----- Khát gió thèm mây ...
-------- Ô hay !
Trời của chúng ta gặp ngày mây rủ
Nhưng trời ta sao bỏ nó mà đi ?
Sau đám mây kia
là cả miền Nam
Sao nỡ tưởng là non bồng củ a Mỹ !
Tôi muốn khóc giữ từng em bé
Bỏ tôi ư ? --- từng vạt áo --- Gót chân
Tôi muốn kêu lên --- những tiếng cọc cằn ...
--- Không ! Hãy ở lại !
Mảnh đất ta hôm nay dù tối
Cũng còn hơn
......non bồng Mỹ triệu lần ...
Mảnh đất dễ mà quên ?
Hỡi bạn đi Nam
Thiếu gì ư ? Sao chẳng nói thực thà ?
Chỉ là :
--- thiếu quả tim , bộ óc !
Những lời nói sắp thành nói cục
Nhưng bỗng dưng tôi chỉ khóc mà thôi
Tôi nức nở giữa trời mưa bão .
Họ vẫn ra đi .
--- Nhưng sao bước rã rời ?
Sao họ khóc ?
Họ có gì thất vọng ?
Đất níu chân đi .
gió cản áo bay về
Xa đất Bắc tưởng như rời cõi sống .
Tưởng như đây là phút cuối cùng
Răng rối lại : --- mỗi lùm cây --- hốc đá
--- Mỗi căn vườn --- gốc vả --- cây sung
Không nói được chỉ còn nức nở
Trắng con người nhìn lại đất trời
Nhìn cơn nắng lụi, nhìn hạt mưa sa
Nhìn con đuờng cũ, nhìn ngôi sao mờ
Ôi đất ấy --- quên làm sao được ?
Quên sao nơi ấm lạnh ngọt bùi
Hôm nay đây mưa gió dập vùi
---- Mưa đổ mãi lên người xa đất Bắc ...
Ai dẫn họ đi ?
------ Ai ?
Dẫn đi đâu ? ------ mà họ khóc mãi thôi !
Trời vẫn quật muôn vàn tảng gió
Bắc Nam ơi, đứt ruột chia đôi
Tôi cúi xuống --- quỳ xin mưa bão
Chớ đổ thêm lên đầu họ
--- khổ nhiều rồi !
Họ xấu số --- chớ hành thêm họ nữa
Vườn ruộng hoang sơ --- Cửa nhà vắng chủ
Miền Nam muôn dặm, non nước buồn thiu
Họ đã đi nhưng chút lại tâm hồn
Ôi đất Bắc ! Hãy giữ gìn cho họ .
Tôi ở phố Sinh Từ
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
... không thấy phố
...... không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Gặp em trong mưa
Em đi tìm việc
Mỗi ngày đi lại cúi đầu về
--- Anh ạ !
...... họ vẫn bảo chờ ...
Tôi không gặn hỏi, nói gì ư ?
Trời mưa , trời mưa
Ba tháng rồi
Em đợi
Sống bằng tương lai
Ngày và đêm mhư lũ trẻ mồ côi
Lũ lượt dắt nhau đi buồn bã
Em đi
... trong mưa
...... cuối đầu
............ nghiêng vai
Người con gái mới mười chín tuổi
Khổ thân em mưa nắng đi về lủi thủi
Bóng chúng
... đè lên
...... số phận
............ từng người
Em cúi đầu đi, mưa rơi
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
... không thấy phố
...... không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Đất nước khó khăn này
..... sao không thấm được vào Thơ ?
Những tủ kính tôi dừng chân dán mũi
Các thứ hàng ế ẩm đợi người mua
Nhưng mà sách --- hình như khá chạy
à quyển kia của bạn này --- bạn ấy
Quyển của tôi tư lự , nét đăm đăm
Nó đang mơ : --- nếu thêm cả miền Nam
Số độc giả sẽ tăng dăm bảy triệu
Tôi đã biến thành người định kiến
Tôi ước ao tất cả mọi người ta
Đòi thống nhất, phải đòi từ việc nhỏ
--- từ cái ăn ... cái ngủ ... chuyện riêng tư
------ từ suy nghĩ ... nựng con ... và tán vợ .
Trời mưa mãi lây dây đường phố
Về Bắc Nam tôi chưa viết chút nào
Tôi vẫn quyết Thơ phải khua bão gió
Nhưng hôm nay
.....tôi bỗng cúi đầu
Thơ nó đi đâu ?
......Sao những vần thơ
Chúng không chuyển, không xoay trời đất ?
Sao chúng không chắp được cõi bờ ?
Non nước sụt sùi mưa
Tôi muốn bỏ thơ
........ làm việc khác
Nhưng hôm nay tôi mê mải giữa trời mưa
Chút tài mọn
....... tôi làm thơ chính trị
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
...... không thấy phố
............ không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
...... trên mầu cờ đỏ
Em ơi ! ---- ta ở phố Sinh Từ
Em đương có chuyện gì vui hử
à cái tin trên báo --- ừ em ạ
Chúng đang phải dậm chân đấm ngực !
Vượt qua đầu chúng nó.
............ mọi thứ hàng
Những tấn gạo vẫn vượt đi
Những tấn thơ, tài liệu
Vẫn xéo qua đầu chúng, giới danh gì ?
ý muốn dân ta
............ là lực sĩ khổng lồ
Đè cổ chúng mà xóa nhòa giới tuyến
Dân ta muốn trời kia cũng chuyển
Nhưng
Trời mưa to lụt cả gian nhà
Ôm tất cả che mưa cản gió
Con chó mực nghe mưa là rú
Tiếng nó lâu nay như khản em a
Thương nó nhỉ --- nó gầy --- lông xấu quá
Nó thiếu ăn --- Hay là giết đi ư ?
Nó đỡ khổ --- Cả em đỡ khổ .
Em thương nó --- ừ thôi chuyện đó
Nhưng hôm nay anh mới nghĩ ra
Anh đã biến thành người định kiến
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
...... không thấy phố
.................. không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
.................. trên mầu cờ đỏ
Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Tai bỗng nghe những tiếng thì thầm
Tiếng người nói xen tiếng người ầm ả .
------ Chúng phá hiệp thương
------------ Liệu có hiệp thương
------ Liệu có tuyển cử
------ Liệu tổng hay chẳng tổng
------ Liệu đúng kỳ ? hay chậm vài năm ?
Những câu hỏi đi giữa đời lỏng chỏng
Ôi Xưa nay Người vẫn thiếu tin Người
Người vẫn thường kinh hoảng trước Tương lai
Ngươi quên mất Mỹ là sư tử giấy .
Người vẫn vội --- Người chưa kiên nhẫn mấy
Gan người ta chưa phải đúng công nông
Người chửa có dạ lim trí sắt
Người mở to đôi mắt mà trông !
A tiếng kèn vang
............ quân đội anh hùng
Biển súng
...... rừng lê
............ bạt ngàn con mắt
Quân ta đi tập trận về qua
Bóng cờ bay đỏ phố đỏ nhà ...
Lá cờ ấy là cờ bách thắng
Đoàn quân kia muôn trận chẳng sờn gan
Bao tháng năm đói rét nhọc nhằn
Từ đất dấy lên
...... là quân vô sản
Mỗi bước đi lại một bước trưởng thành
Thắng được Chiến tranh
............ Giữ được Hòa Bình
Giặc cũ chết --- lại lo giặc mới
Đoàn quân ấy kẻ thù sợ hãi
Chưa bao giờ mất bụng dân yêu
Dân ta ơi ! Chiêm nghiệm đã nhiều
Ai có Lý ? và ai có Lực ?
Tôi biết rõ đoàn quân sung sức ấy
Biết nhân dân
...... Biết Tổ quốc Việt Nam này
Những con người từ ức triệu năm nay
............ Không biết nhục
............ Không biết thua
.................................... Không biết sợ !
Hôm nay
Cả nước chỉ có một lời hô :
THốNG NHấT
Chúng ta tin khẩu hiệu ta đòi
--- Giả miền Nam
.................................... Tôi ngửa mặt lên trời
Kêu một tiếng --- bỗng mầu trời rơi xuống
Vài ba tia máu đó rớt vào tôi
Dân ta ơi !
Những tiếng ta hò
Có sức đâm trời chảy máu
Không địch nào cưỡng nổi ý ta
Hiền hậu lắm --- Nhưng mà đi cả quyết ...
Hôm nay
Những vần thơ tôi viết
Đã giống lưỡi lê : đâm
...... Giống viên đạn : xé
...... Giống bão mưa : gào
...... Giống tình yêu : thắm
Tôi thường tin ở cuộc đấu tranh đây
Cả nước đã bầu tôi toàn phiếu
Tôi là người vô địch của lòng tin .
Sao bỗng đêm nay ,
............ tôi cúi mặt trước đèn ?
Gian nhà vắng --- chuột đêm nó rúc .
Biết bao nhiêu lo lắng hiện hình ra .
Hừ ! Chúng nó đã biến thành tảng đá
.............................. chặn đường ta !
Em ơi thế ra
Người tin tưởng nhất như anh
........................ vẫn có phút giây ngờ vực
Ai có lý ? và ai có lực ?
Ai người tin ? Ai kẻ ngã lòng tin ?
Em ơi
Cuộc đấu tranh đây
............ cả nước
.............................. cả hoàn cầu
Cả mỗi người đêm ngủ vẫn lo âu
Có lẫn máu, có sót thương lao lực
Anh gạch xóa tranh thơ hằn nét mực
Bỗng mặt anh nhìn thấy ! lạ lùng thay !
Tảng đá chặn đường này !
Muôn triệu con người
.......................................... muôn triệu bàn tay
Bật cả máu ẩy đá lăn xuống vực !
Anh đã nghĩ : Không có con đường nào khác
Đem ngã lòng ra
.............................. mà thống nhất Bắc Nam ư ?
Không không !
Đem sức gân ra !
Em ơi em !
Cái này đỏ lắm , gọi là TIM
Anh cho cuộc đấu tranh giành THốNG-NHấ T
Bài thơ này lúc đầu lấy nhan đề là "Bài thơ Thống Nhất " và chỉ có đến đây là hết. Hoàng Cầm khuyên Trần Dần nên làm thêm một đoạn nữa để "giữ vững lập trường" mới có thể xuất bản được. Vì vậy nên mới có đoạn văn sau này và bài thơ cũng đổi nhan đề là "Nhất định thắng".
Trời đã thôi mưa thôi gió
Nắng lên đỏ phố đỏ nhà
Đỏ mọi buồng tim lá phổi
Em ơi đếm thử bao nhiêu ngày mưa !
Bây giờ
Em khuân đồ đạc ra phơi
Em nhớ đừng quên
Em khuân tất cả tim gan chúng mình phơi nắng hết
Em nhìn cao tít trời xanh
Dưới phố bao nhiêu cờ đỏ !
Hôm nay em đã có việc làm
Lương ít --- Sống còn khó khăn
Cũng là may ...
Chính phủ muôn lo nghìn lắng
Thực có tài đuổi bão xua mưa, không thì còn khổ
Em treo cờ đỏ đầu nhà
Lá cờ trừ ma
Xua được bóng đen chúng nó !
Những vết thương kháng chiến đỏ lòm
Đã mím miệng, lên da lên thịt
Tôi bỗng nhói ở nơi lồng ngực
Em ơi
Chúng đốt phố Ga-li-ê-ni
.................................... và nhiều phố khác .
Anh đã sống ở Sài-gòn thuở trước
Cảnh miền Nam thành một góc tim anh
Chúng đốt tận đâu
.................................... mà lửa xém tim mình
Tim nó bị đen thui một nửa
Từ dạo ấy
................... mà em chẳng rõ .
--- Em hãy đỡ cho anh khỏi ngã
Đứng đây
Một lúc !
Cờ bay
............ đỏ phố
........................ đỏ nhà
Màu cờ kia là thang thuốc chữa cho anh
Ai thắng ai thua ?
Ai có lý ? và ai có lực ?
Em ơi
Hôm nay
............ trời xanh
........................ xanh đục
Nắng lên
............ đỏ phố
........................ đỏ cờ
Cuồn cuộn mít tinh
Những ngày thương xót đã lùi xa
Hòa bình
............ thêm vững
Anh bước đi
............ đã thấy phố thấy nhà
Không thấy mưa sa
Chỉ thấy nắng lên
............ trên màu cờ đỏ .
Ta ở phố Sinh Từ
Em này
Hôm nay
............ đóng cửa
Cả nhà ra phố
........................ mít tinh
Vung cờ đỏ
............ hát hò
........................ vỡ phổi .
Hỡi những người
............ thành phố
........................ thôn quê
Đói no lành rách
Người đang vui
Người sống đang buồn
Tất cả !
............ Ra đường !
Đi !
....... hàng đoàn
........................ hàng đoàn
Đòi lấy tương lai :
HòA BìNH
..................... THốNG NHấT
.........ĐộC LậP
.................................... DÂN CHủ
Đó là tim
.................. là máu đời mình
Là cơm áo ! Là ái tình
Nhất định thắng
............................ TRầN DầN
--- Ngụ ý của tác giả trong bài này là kêu gọi những người yêu chuộng tự do
hãy tranh đấu đến cùng, bất chấp mọi sự đe dọạ Khi trái đất còn đeo bom
........................................... trước ngực
thắt lưng
................ còn lựu đạn, bao xe : ---
Khi bạo lực còn khua
.............................. môi mõm mốc xì ,
khẩu đại bác mỏi đừ
.............................. vẫn sủa ; ----
Khi bóng tối
................... còn đau như maý chém
những lời ca đứt cổ
........................................ bị bêu đầu
Lũ đao phủ tập trung
.................................... hình cụ
mặt trời lên
.................... phải mọc giữa rừng gươm ; ---
Khi thế kỷ còn rung
................................ chuông lừa bịp .
Những canh gà
........................... báo trượt rạng đông .
Con rắn lưỡi cắng người như cắn ngóe : ----
Khi xe tăng
.................. chửa đi cấy đi cày ,
như
...... một lũ tội nhân cần cải tạo ; ---
Khi
...... con thò lò ngày đêm hai mặt đói meo ,
còn quay tít
...................... trên kiếp người hạ giá ; ---
Những khi ấy
.................. sẵn sàng
.................................... nổi giận,
loài người
.................. còn tổ chức nhau đi .
Hãy đi mãi như người
................................................ cộng sản
có thể mỏi mọi điều
.................................... không mỏi tấn công !
Phải làm lại chúng ta, tất cả ---
.................................... không tha ,
để đừng có một ai lần lữa,
khi nào
..................chân lý gọi tên đi ,
Hãy đi mãi ! ---
.................. dù mưa băm nát mặt
Sương rơi, hơn đạn xưa
.................................... đau đầu .
Dù bốn mùa
.................. nhung nhức nắng mưa
mùa bão tuyết thế chân
................................. muà gió độc .
Hãy đi mãi ! ---
..................... dù mưa đông phục kích
hay
...... lửa hè đánh trộm sau lưng
Dù những đêm
.................. buồn như sa mạc hoang vu
Đoàn du mục tủi thân
.................................... vùi bãi cát.
Dù
...... những ngày, mũi kiếm heo may
đi hành hạ
.................. những tâm tư trằn trọc
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù trên biển cả
sống như người vật vã
.......................................... khắp đại dương .
Dù những con tầu
................................... bỗng nhớ bến bình yên .
còi rúc mãi những tiếng kêu rùng rợn
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù khi cần thiết
người ta cần đói khát
................................... vượt bình xa .
Ta bỗng có thể nhịn lâu
.......................................... hơn cả lạc đà .
đi
..... đến tận những kinh thành no ấm .
Hãy đi mãi ! ---
..................... Dù có phen chót ngã
Hãy bó đôi chân lầm lỡ
.......................................... mà đi .
Hãy tin chắc
..................... rồi ta
........................... xứng đáng
một vòng hoa đỏ nhất
........................................ phủ quan tài
Tôi chửa có khi nào quên táo bạo
chửa khi nào quên hát
................................ quên đau .
Tôi yêu đất mẹ đây ---
................................. có cỏ hoa làm chứng
Tôi yêu chủ nghĩa này
................................. cờ đỏ cãi cho tôi .
Nhưng
......... chẳng thể rúc kèn củ rích ,
vác loa mồm kêu :
........................... "Hiện tại rất thiên đường !"
Không !
Thiên đường chúng ta
..................... là nối đuôi nhau
.......................................... vô tận triệu Thiên đường .
Đi mãi
...... chẳng bao giờ thỏa .
Tôi có thể mắc nhiều
............................ tội lỗi,
chẳng bao giờ quá ngu đi
.......................................... mắc tội : nằm !
Han rĩ
..................... khac gì cái chết ?
Chết con tim chẳng còn dám đau thương .
Chết khối óc
..................... chẳng còn dám nghĩ !
Nếu
..... tôi chửa đến ngày thổ huyết
phổi tôi còn xâu xé mãi
.......................................... lời thơ .
Tôi có thể mặc thây
...................................... ngàn tiếng chửi tục tằn
trừ tiếng chửi : ---
.............................."Sống không sáng tạo !"
Nếu tôi bị gió sương
....................................... đầu độc ,
một hôm nào ngã xuống
.......................................... giữa đường đi
tôi sẽ ngã
..................... như người lính trận
hai bàn tay chết cứng
........................... vẫn ôm cờ .
Nếu vầng nhật
........................ thui tôi làm bụi,
nắng oan khiên đốt lại
....................................... làm tro
Bụi tôi sẽ
................... cùng ta ---
..................................... vẫn sống
vẫn chia nhau gió bấc
...................................... xẻ mưa phùn .
Nếu dĩ vãng đè trên lưng
............................................ hiện tại
nặng nề
............ hàng tạ đắng cay ,
tôi sẽ nổ tung
..................... ngàn kho đạn tiếng kêu
tan xác pháo
.................. mọi cái gì cũ rích,
Nếu
.... hàm răng chuột nhắt của gia đình
gậm nhấm
.................. cả tình yêu cùng dự định
tôi sẽ biến thân tôi thành
.......................................... thép nguội
làm thất bại
..................... mọi thứ rũa đã quen rũa người
.............................................................................. tròn trặn quá hòn bi .
ở trong tôi
..................... nếu còn sức mạnh gì
chính là sức những ai
.......................................... nghèo khổ nhất .
những ai
................ lao lực nhất ---
............................................... địa cầu ta .
Tôi vẫn nâng chiếc đầu lâu
.......................................... nặng nề sáng tạo
như
.... nâng một viễn vọng đài
trên cuộc sống hàng ngày
.......................................... nhí nhách
Tôi vẫn cháy
..................... ngọn hải đăng con mắt
ở trong biển sống
..................................... từng đêm .
Tôi vẫn đóng những câu thơ
.......................................... như người thợ
.................................................................. đóng tàu ,
chở khách
.................. đi về phía trước ,
nói
.... loài người ---
..................... đã biết sống chung nhau .
Nói
..... tất cả ---
..................... chẳng còn ai bần tiện ,
chẳng còn lo
..................... cơm áo
....................................... nợ nần .
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
