Ngẫu Hứng

Thơ chữ Hán của Nguyễn Du Ngẫu Hứng Phạm Thảo Nguyên

Ngẫu Hứng 偶興 一 I 三月 春 時 長 豆 苗 Tam nguyệt xuân thì trưởng đậu miêu 黃狐 肥 滿 白 狐 驍 Hoàng hồ phì mãn bạch hồ kiêu 主人 在 旅 不 歸 去 Chủ nhân tại lữ bất quy khứ 可惜 鴻 山 屬 晚 樵 Khả tích Hồng Sơn thuộc vãn tiều 二 II 蘆花 初 白 菊 初 黃 Lô hoa sơ bạch cúc sơ hoàng 千里 鄉 心 夜 共 長 Thiên lý hương tâm dạ cộng trường 強起 推 窗 望 明 月 Cưỡng khởi thôi song vọng minh nguyệt 綠陰 重 疊 不 遺 光 Lục âm trùng điệp bất di quang 三 III 一帶 芭 蕉 綠 覆 階 Nhất đái ba tiêu lục phú giai 半間 煙 火 雜 塵 埃 Bán gian yên hoả tạp trần ai 可憐 庭 草 芟 除 盡 Khả liên đình thảo sam trừ tận 他日 春 風 何 處 來 Tha nhật xuân phong hà sứ lai? 四 IV 故鄉 亢 旱 久 妨 農 Cố hương cang hạn cửu phương nông 十口 孩 兒 菜 色 同 Thập khẩu hài nhi thái sắc đồng 譬似 蒪 鱸 最 關 切 Thí tụ thuần lô tối quan thiết 懷歸 原 不 待 秋 風 Hoài quy nguyên bất đãi thu phong 五 V 有一 人 焉 良 可 哀 Hữu nhất nhân yên lương khả ai 破衣 殘 笠 色 如 灰 Phá y tàn lạp sắc như hôi 避人 但 覓 道 傍 走 Tị nhân đản mịch đạo bàng tẩu 知是 升 龍 城 裏 來 Tri thị Thăng Long thành lý lai Hứng Tình Cờ Tháng ba đậu mọc tiết xuân Cáo lông trắng khoẻ, lông vàng béo to Chủ nhân xa, chẳng về lo Để chiều Hồng Lĩnh riêng cho bác tiều Hoa lau trắng, cúc mỹ miều Lòng quê ngàn dậm trộn chiều dài đêm Dậy tìm trăng, đẩy song lên Lá trùng trùng phủ không tìm thấy trăng Thềm xanh bụi chuối bóng nằm Mịt mù lửa khói, bếp ngăn nửa phòng Tiếc sân cỏ đã phạt xong Nay mai xuân gió chơi rong chỗ nào? Quê hạn hán, lúa màu hao Mười con thơ đói mặt rau xanh rờn Nếu thích cá vược, dền vườn Chẩng cần đợi gió, về luôn lâu rồi Người qua đường, đáng thương ôi Nón xơ, áo rách, tro bôi mặt còm Tránh người, kiếm lối ngõ con Đúng Thăng Long mới vừa mon men vào.

Bình Chú Bài này Nguyễn Du làm trong khoảng thời gian đang làm quan cho nhà Nguyễn, có lẽ đang ở Quảng Bình từ 1809 tới 1813, trước khi đi sứ Trung Hoa. Khổ I. Ngày xuân nhớ quê, Ôi Hồng Lĩnh! Chỉ có bác tiều kia được hưởng nguyên cả dẫy núi chiều hôm một mình! Khổ II. Hoa lau vừa trắng. Cúc vừa vàng. Mùa thu vừa tới. Độc giả được biết tin thu vì có sự xúât hiện cuả hoa lau và hoa cúc. Lòng nhớ quê xa ngàn dậm cùng với đêm cứ dài mãi ra không hết. Cả hai, lòng quê và đêm, không có cái nào dài hơn cái nào, chúng cộng tác với nhau, cái nọ kéo cái kia dài ra. Đêm có trăng, gượng dậy, đẩy cửa tìm, nhưng nhiều lớp lá che chẳng còn chút ánh trăng hiếm hoi nào. Khổ III. Mùa đông nhớ quê, đang đợi chờ xuân đến, nhưng buồn chưa: Khả liên đình thảo sam trừ tận Tha nhật xuân phong hà sứ lai? Nghĩa là: Tiếc cho sân cỏ đã phạt đi hết rồi, mai này, gió xuân tới, có chỗ nào mà về đây! Nguyễn Du viết rất "kín" ý thơ của ông, để dễ hiểu, ta bổ túc bằng hai câu thơ Kiều: Trông ra ngọn cỏ lá cây Thấy hiu hiu gió thì hay chị về Buồn vì ngoài kia "sân cỏ phạt hết rồi", còn có gì run rẩy thướt tha trước gió, để ta được ngắm: Thấy "hiu hiu gió", thì hay xuân về. Sâu hơn, tứ thơ còn có nghĩa là nơi ta đang sống đây, đến xuân về ta cũng không có tin xuân nữa Miên man nhớ nghĩ, nào lũ con thơ đói, nào bao nhiêu thứ chuyện, đâu có thể bỏ quan về ngay được, như người xưa... Rồi nhìn ra: Kìa ngoài kia, có ai áo rách, mặt xám như tro bôi, đang đi tránh né lẩn trốn, sao mà đáng thương.... Đúng là người Thăng Long mới vừa tới, (còn ta là Thăng Long cũ, đã từng lang thang khốn khổ như thế). Bài thơ như một tiếng thở dài nhẹ nhàng với những tứ thơ thật là thơ.. Chúng ta được thi hào tâm sự: Cuộc đời là thế đấy... PTN