André Gide - đời văn và tác phẩm

Về cuốn "André Gide - đời văn và tác phẩm"

11/03/2007 11:55

André Gide (1869-1951) là một trong những nhà văn lớn của Pháp thế kỷ XX. Ông được nhận giải thưởng Nobel năm 1947. Tuy nhiên, như là một nghịch lý, vào thời điểm này cũng như rất nhiều tên tuổi khác từng được giải Nobel trên thế giới, ông lại ít được biết đến ở Việt Nam. Có nhiều lý do, trong đó không thể không tính tới rào cản về mặt ngôn ngữ văn hóa. Nhưng đối với nền văn học Việt Nam, Gide có lẽ vẫn thuộc vào một trong số những ca đặc biệt. Cuốn sách có một điểm đổi mới về cách thức soạn sách khi giới thiệu một dòng lịch sử các sự kiện quan trọng trong quãng đời của nhà văn. Thêm vào đó là thư mục các tài liệu nghiên cứu mới về André Gide.

        André Gide (1869-1951) là một trong những nhà văn lớn của Pháp thế kỷ XX. Ông được nhận giải thưởng Nobel năm 1947. Tuy nhiên, như là một nghịch lý, vào thời điểm này cũng như rất nhiều tên tuổi khác từng được giải Nobel trên thế giới, ông lại ít được biết đến ở Việt Nam. Có nhiều lý do, trong đó không thể không tính tới rào cản về mặt ngôn ngữ văn hóa. Nhưng đối với nền văn học Việt Nam, Gide có lẽ vẫn thuộc vào một trong số những ca đặc biệt.

 

Trước khi được giải Nobel, những thông tin về ông đã được giới trí thức ở Đông Dương đón nhận và theo dõi một cách chăm chú. Ông thuộc vào số những hiếm hoi nhà văn Pháp đương đại có ảnh hưởng quan trọng và trực tiếp tới các nhà văn, nhà thơ hiện đại Việt Nam trước cách mạng mà người ta có thể kể ra đây những tên tuổi như: Nguyễn Tuân, Thạch Lam, Nhất Linh.... Có thể kiểm nghiệm điều này dễ dàng khi lần giở lại những trang báo trang văn trước Cách mạng, đặc biệt là trong cuộc tranh luận nghệ thuật giữa Hải Triều và Hoài Thanh năm 1936. Nhưng khi cuộc kháng chiến vệ quốc nổ ra, người ta không còn nhắc tới ông nữa. Cái tên André Gide trở nên xa lạ không chỉ với với bạn đọc Việt Nam mà cả nhiều nhà nghiên cứu. Người ta chỉ biết đến ông qua vài dòng ngắn ngủi: nhà văn có nhiều vấn đề chính trị, người chủ trương tư tưởng vô luân (có lẽ vì nghe thấy tên của một cuốn tiểu thuyết của ông?), người được các nhà văn như Hoàng Đạo, Nhất Linh và các nhà phê bình tư sản đánh giá cao... Trong ngay cả các cuốn văn học sử phương Tây, thông tin về ông cũng rất dè dặt.

 

Chính vì thế khi một cuốn sách ra đời như cuốn André Gide - đời văn và tác phẩm (NXB KHXH-2002) của PGS.TS. Lộc Phương Thủy, Ban Thế Giới, Viện Văn học, có thể coi đó là một thử nghiệm của giới nghiên cứu để tìm lại âm vang của một giai đoạn lịch sử văn học. Một cố gắng đánh giá về ông công bằng, khách quan hơn, dù không tránh khỏi những hạn chế tất yếu.

 

Cuốn sách dầy 543 trang và được chia thành ba phần khá cân đối: Phần thứ nhất Tìm hiểu André Gide (92trang), Phần thứ hai Đọc văn André Gide (124trang), và Phần thứ ba Để hiểu thêm về André Gide (178trang). Trong đó Phần thứ nhất bao gồm bốn bài viết, tiểu luận từng công bố ít nhiều trong các báo tạp chí nghiên cứu chuyên ngành. Các bài viết có tính chất giới thiệu một cách tổng quan về con người và sự nghiệp André Gide. Phần thứ hai trích dịch mười sáu tác phẩm và bài báo của André Gide, Phần thứ ba mang lại cho người đọc Việt Nam cái nhìn nhiều chiều về André Gide từ các nhà nghiên cứu những nét căn bản nhất về cuộc đời và con người rất phức tạp này. Phần tư liệu tham khảo cho niên biểu cuộc đời A.Gide được chọn từ sáu cuốn.

 

Trong Phần thứ nhất, ngoài một bài tóm tắt sự nghiệp đời văn và cuộc đời, ba bài còn lại đã đặt ra ba vấn đề quan trọng đối với bạn đọc Việt Nam về sự nghiệp André Gide: những đổi mới trong ngòi bút của André Gide, cũng tức là những nét đặc sắc nhất trong sự nghiệp của ông. Đó là nghệ thuật kể chuyện, một ngòi bút phân tích tâm lý tinh tế của cái “tôi” chân thành khoa học tâm lý đầu thế kỷ. Không hiểu được những điều này sẽ không thể hiểu được những tác phẩm quan trọng nhất của ông cũng như những cách tân mà ông mang lại cho văn học Pháp và văn học thế giới ở cả khía cạnh tư tưởng và cách thức kể chuyện. Nhưng đáng chú ý là một nhận định dường như không hợp lắm với thị hiếu nghiên cứu đang thịnh hành lúc này: André Gide ảnh hưởng tới văn học thế giới, trong đó có Việt Nam trước hết chính là ở khía cạnh tư tưởng. Để từ đó những lý giải bước đầu trong bài thứ tư về ảnh hưởng của ông tới những nhà văn Việt Nam trước cách mạng. Từ cái nhìn này, giờ đây chúng ta có thể có được một đánh giá đúng đắn hơn về những nhà văn trước cách mạng

 

Để chứng minh thêm cho những ảnh hưởng quan trọng của André Gide tới các nhà văn Việt Nam trước cách mạng, cuốn sách chọn lọc giới thiệu ở Phần thứ ba chín bài báo của các nhà văn, nhà nghiên cứu có uy tín như Lê Quang Lộc, Hoài Thanh, Đinh Gia Trinh, Vũ Bằng... về ảnh hưởng mang tính tích cực ở khía cạnh tư tưởng của ông tới văn nghệ sĩ Việt Nam. Từ đó có thể có cái nhìn lại chân xác, công bằng và khách quan  hơn về cuộc tranh luận giữa Hải Triều và Hoài Thanh năm 1936.

 

Cuối cùng đáng kể là hơn một trăm trang tác phẩm được chọn trích dịch có phần giới thiệu vắn tắt của người biên soạn trong Phần thứ hai. Tất nhiên đây vẫn chỉ là một phòng triển lãm trưng bày những nét tiêu biểu của nhà văn André Gide. Không thể nói, và cũng không thể đòi hỏi, là cuốn sách đã giới thiệu đầy đủ những nét đa dạng và sâu sắc nhất của sự nghiệp André Gide -  người được đọc và tìm hiểu trong suốt gần một thế kỷ bởi hàng trăm cuốn sách và luận án ở hàng chục quốc gia. Nhưng triển lãm này đã làm được một điều là mang lại cái nhìn trực quan, thực chứng cho những độc giả Việt nam, về cả những tài liệu cho tới nay vẫn chỉ là “nghe đồn”.

 

Cuốn sách còn có một điểm đổi mới về cách thức soạn sách khi giới thiệu một dòng lịch sử các sự kiện quan trọng trong quãng đời của nhà văn. Thêm vào đó là thư mục các tài liệu nghiên cứu mới về André Gide. Đây là cố gắng đáng kể của một nhà nghiên cứu văn học nước ngoài không muốn “độc quyền”, trong điều kiện hạn hẹp về tư liệu. Có lẽ tình hình nghiên cứu về André Gide vì vậy sẽ sáng sủa hơn chăng?