Triết học duy vật Hà Lan thế kỷ 17-B.Xpinôda
HÀ LAN ở thế kỷ 17 là một nước tư bản điển hình,là một nước thực hiện cuộc cách mạng đầu tiên.Barút Xpinôda (Baruch Spinoza,1963_1977) là nhà tư tưởng duy vật xuất sắc ở Hà Lan.Ông là con một thương nhân,học ở trường chuyên đào tạo các cha cố Trường trung cấp tôn giáo ở Amxtécđam, nhưng sau đó ông bị trục xuất, ông bắt đầu chuyên tâm nhgiên cứu khoa học tự nhiên và triết học.Ông chịu ảnh hưởng quyết định luận của triết học Đêcáctơ, song ông cũng kiên quyết phê phán nhị nguyên luận của Đêcáctơ.
Trong quan điểm về thế giới, Xpinôdađề ra nhiệm vụ cho mìnhlà nhận thức “trật tự tự nhiên phổ biến,mà con người là một bộ phận”. “Trật tự” ấy là vũ trụ vô tận bao la duy nhất phục tùng những qui luật khách quan. “Thực thể duy nhất” là khái niệm trung tâm của triết học Xpinôda.Thực thể chính là giới tự nhiên.Giới tự nhiên như một thực thể duy nhất hoàn toàn độc lập, tự tồn tại, tự nó sản sinh ra nó. Đồng thời, Xpinôda đưa ra một quan niệm sai lầm khi gọi thực thể - giới tự nhiên là thần, tư tưởng là thuộc tính của mọi vật chất, vạn vật đều có linh hồn. Vì vậy, triết học duy vật của Xpinôda được nhiều người coi là biểu hiện dưới cái vỏ phiếm thần luận. Thực ra, ông là một nhà vô thần, kịch liệt công kích tôn giáo.
Xpinôda đã rơi vào quan điểm vật hoạt luận - tức là lý luận cho rằng mọi vật đều có ý thức.
Khi giải thích sự phụ thuộc của các sự vật váo thực thể, Xpinôda đưa ra khái niệm “dạng thức”.Dạng thức là biểu hiện đơn nhất của thực thể, tức là sự vật đơn nhất.
Nguyên lý Causasui (nguyên nhân tự nó) của Xpinôda ít nhiều mang tính chất biện chứng.Ông cho rằng:quan hệ giữa thực thể và dạng thức là sự thống nhất giữ cái chung và cái đơn nhất , giữa cái duy nhất và cái đa dạng .
Xpinôda cho rằng, thực thể thì bất động , còn dạng thức thì luôn luôn vận động,bị chi phối bởi quy luật nhân quả.Ông dứt khoát phủ nhận tính khách quan của ngẫu nhiên nên ông đã rơi vào quyết định luận duy vật máy móc .
Học thuyết về thực thể cùa Xpinôda khẳng định lập trường nhất nguyên về thế giới
nhận thức luận của Xpinôda gồm 4 nội dung chính:
Một là, ông thừa nhân khả năng nhận thức của con người là vô hạn, trật tự và liên hệ cùa các tư tưởng là trật tự và liên hệ giời tự nhiên
Hai là , các sự vật đơn nhất
Ba là , nhận thức của con người là chia thành nhận thức cảm giác ; nhận thức giác tính và trực giác –đây chính la tư duy lý tính.
Xpinôda là nhà duy lý coi trọng vai trò của trí tệ con người .
Tuy nhiên , trong ly luận cùa mình , Xpinôda chưa giải quyết đúng biện chứng của qúa trình chuyển từ cảm tính lên gíac tính và trực giác . Vì vậy , trong vấn đề này ông vần là nhà triết học siêu hình
bốn là , Xpinôda đã nêu ra và giải quyết một cách duy vật vấn đề quan hệ giữa tất yếu và tự do
Trong quan điểm về nhân bản và về xã hội , Xpinôda cho rằng con người là dạng thức thực thể , là sản phần của tự nhiên mội hoạt động của nó phải tuân theo quy luật tự nhiên , thể xác và linh hồn của con người chỉ là thể hiện hai thuộc tính cùa thực thể :quảng tính và tư duy chúng không thể tách rời nhau. Bản tính cùa con ngươì là nhận thức. Xpinôda coi nhận thức là chìa khoá giúp con người giải quyết mọi tệ nạn xã hội , giải phóng khòi mọi bất công và áp bức .
Về quan điểm xã hội , ông la nhà vô thần không triệt để.