skip to main |
skip to sidebar
BAO GIỜ LẠI PHÁO
Về lễ hội
ở Ðồng Kỵ (Bắc Ninh), thông tin Mạng của Tổng cục Du lịch Việt Nam viết sơ lược
mấy dòng, đại khái nói hội làng xưa có tục rước pháo, nay chỉ rước mô hình quả
pháo. Ðọc, thấy chưng hửng. Cả một cái sinh hoạt thật ly kỳ mình trông tận mắt
cách nay chưa tới hai mươi năm mà bây giờ đã lu mờ đến thế thật
sao...
*
Rước? Không phải rước "ông"
đi dung dăng dung dẻ khắp làng cho vui đâu, mà rước ông ra chân đê, dựng ông
lên, gia chủ hương đèn cúng vái ông cẩn thận, rồi châm ngòi cho ông tan xác.
"Pháo đùng" nổ to như bom, vì mỗi ông pháo dài hàng sáu bảy mét, đường kính đến
hơn mét (nghe nói là đã bé lại so với xưa kia!). Vào năm 1993, mỗi tiếng bom ấy
là một, đôi cây vàng vừa tan thành khói. Thực ra trước khi châm đến ông đùng,
phải đốt hàng vài chục mét pháo con quấn trên giàn, gọi là pháo tràng. Thi pháo
tốn kém thế, nên dự thi cả làng mỗi năm chỉ độ vài nhà. Pháo nhà nào được chấm
nhất thì gia chủ được trai làng công kênh rước chạy quanh sân đình, gọi là "dô
ông đám". Hội pháo đông đảo người xem, rùng rùng, à à từng đợt, vui đúng như
Tết!
*
Tương truyền thành hoàng
làng Ðồng Kỵ là một tướng giỏi của Hùng Vương thứ 6, có công giúp Thánh Gióng
đánh giặc Ân. Nhưng không thấy nhà nghiên cứu nào liên hệ cụ thể thần tích ấy
với tục làm những cái pháo khổng lồ.
Ðọc sách nghiên cứu thì mờ
mịt, đọc Truyện ngắn hay, lại có lần tình cờ thấy chút manh
mối. Ðỗ Chu viết: "Làng người ta (...) rước cờ rước kiệu, còn làng tôi (...) đám
đàn ông (...) hò nhau khiêng những quả pháo rõ to mang ra ngoài đồng đốt
ầm ầm như súng thần công (...)"(1). Ông Ðỗ không cho biết tên làng, nhưng bảo
"thuở ấy ông Gióng qua làng chúng tôi rồi leo lên núi Sơn, bay về
trời". Làng lại có sông Cầu chảy qua. Và nhất là cái tiếng của "bà tôi":
"khê khê, nằng nặng, khắp vùng không có tiếng nào khó nghe như tiếng làng tôi,
chợt nghe là nhận ra ngay, chẳng trộn vào đâu được. Người ta kêu "ối trời đất
quỷ thần ơi", thì làng tôi mọi người lại kêu "ới ểu ơi là ểu ơi, ế leo ơi"." A,
thứ thổ âm lạ lùng ấy ở Ðồng Kỵ năm 1993 còn nghe được rõ!
*
Ðỗ Chu kể
những người thông thạo lịch sử bảo tổ tiên người làng Ðồng Kỵ hoặc là dân
Thanh Nghệ mò ra lập ấp hoặc là tù binh Chàm bị vua Lê vua Lý đày về đây
khẩn hoang.
Căn cứ vào tiếng nói của dân
làng, Ðồng Kỵ có lẽ là cái "hoặc" thứ hai, tức là một trong hai mươi mốt "sở"
Chàm quanh Thăng Long mà Nguyễn Trãi có nhắc đến trong Dư địa
chí.
Thế thì làng lập sau
Hùng Vương thứ sáu đến mười sáu mười bảy thế kỷ, làm sao xảy ra chuyện
người làng làm tướng giúp Thánh Gióng đánh giặc Ân
được?!
Có nhà sử học cho rằng sự
tích Thánh Dóng chỉ mới ra đời trong nửa đầu thế kỷ 14. Nếu đúng vậy, làng Ðồng
Kỵ rất có thể đã có người tài theo giúp Thánh...
Thần làng Ðồng Kỵ đã thấy lờ
mờ, nhưng pháo làng Ðồng Kỵ thì vẫn hoàn toàn bí ẩn: không nghe ai nói người
Chàm có tục chơi pháo khổng lồ, vậy do đâu mà làng lại rước ông
đùng?
*
Mỗi lần nhớ lại
cái ngày đi xem hội pháo Ðồng Kỵ năm "xưa", ngay bên cái cảm tưởng ngạc
nhiên về
những quả pháo to nhất thế giới ấy, luôn còn có chút tiếc nuối về hai
cái bóng nhỏ xíu.
- Chú ơi, mỗi kiểu bao tiền
hở chú?
Hai con bé con mặc
quần áo mới, lẵng nhẵng chạy theo hỏi chú "phó nhòm" lủng củng máy móc đang rảo
bước về
phía các ông đùng. Ngoái nhìn, thoáng chú ý hai cái mặt nhỏ thật xinh
xắn, rồi tiếp tục xông pha.
- Chú không chụp lấy
tiền.
Thì không, nhưng giá cứ
ngừng lại mà bấm mấy kiểu để bốn cái con mắt trong trẻo hớn hở kia đỡ ngơ
ngác...
Mới đây chứ mấy, thế mà các
cháu ấy hẳn đã thành mẹ cả rồi. Bao giờ mới lại dô ông đám, hở làng
ta?
____________________
(1) Ðỗ Chu, "Một loài chim trên
sóng", trong </i>Truyện ngắn hay 1994<i>, nxb. Văn Học, VN,
1995.